a-Dekl.
cōpia ae f
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
1. cōpia, ae, feminin (aus *co-opia zu ops, vergleiche in-opia), der hinlängliche, mehr oder minder reichliche Vorrat, die hinlänglichen, reichlichen Mittel, die Fülle, die Hülle und Fülle (Gegensatz inopia, zuweilen auch penuria, egestas)
I)eigentlich
1)materielle Gegenstände und lebende Wesen
a)materielle Gegenstände
α)im Singular
teils mit objektivem Genitiv
agri, vectigalium, pecuniaeCic.
ferramentorumCaes.
frugum (Gegensatz inopia)Cic.
frumentiCaes.
rei frumentariaeCaes.
lactis pressiVerg.
festiva librorumCic.
rerum omnium, quas natura desiderat, abundantia et c.Cic.
aliarum rerum copiā abundareCurt.
erat eius rei (ergänze pabuli) minor c.Caes.
teils (selten) mit subjektivem Genitiv
omnis c. narium, für die N.Hor. carm. 2, 15, 6
teils im Zusammenhang absolut
locum domicilio ex magna copia (ergänze locorum) deligereCaes.
mala copia, die leidige Fülle (von der Überladung des Magens)Hor.
insbesondere prägnant = die mehr oder minder ausreichenden Geld- und Subsistenzmittel, die Vorräte, Mittel, das Vermögen, der Wohlstand, die Wohlhabenheit (Gegensatz inopia, egestas)
avaritia semper infinita, insatiabilis est, neque copiā neque inopiā minuiturSall.
postremo copia cum egestate confligitCic.
bonam copiam eiurare, schwören, dass man nicht zahlungsfähig sei, sich ins Armenrecht schwören (gerichtlicher terminus technicus)Cic. ep. 9, 16, 7
oft pro copia = nach Maßgabe der Mittel, des Vermögens, der Wohlhabenheit
pro ea copia, quae Athenis eratSulpic. in Cic. ep.
pro temporis illius copiaLiv.
pro copia cuiusqueCurt.
β)im Plural: die Mittel, großen Vorräte, die Fülle, meist prägnant = die Geld- und Subsistenzmittel, die Mittel, Hilfsquellen, das Vermögen, der Wohlstand, die Wohlhabenheit
copiae frumentiTac.
omnium rerum affluentes copiaeCic.
copiis rei familiaris locupletes et pecuniosiCic.
moritur copiis familiaribus tam exiguis, ut funeri sumptus deessetLiv.
rex genere, famā atque copiis potens (Gegensatz inops)Sall.
genere copiisque amplissimusCaes.
pauci opibus (polit. Einfluss, Macht) et copiis affluentesCic.
cuius tenues opes, nullae facultates, exiguae amicorum copiae suntCic.
copias Gallorum adamasseCaes.
suas rationes et copias in illam provinciam conferreCic.
circumfluere omnibus copiis et in omnium rerum abundantia vivereCic.
florere omnibus copiisCic.
cotidianis sumptibus copiae suppetuntCic.
speziell = Vorräte an Lebensmitteln, Mundvorräte, Lebensmittel, Unterhalt (Gegensatz inopia und nachaugusteisch ciborum egestas)
c. domesticaeLiv.
c. tam urbanae quam rusticaePlin. ep.
copiae urbis, marisPlin. ep.
Tusculanus ager opimus copiisLiv.
alere se eorum copiisCaes.
alicuius exercitum suis tectis et copiis sustentare, beherbergen und verpflegenCic.
und als militärischer terminus technicus = Kriegsvorräte, namentlich Mundvorräte, Proviant, Zufuhr
inops copiarum hostisVell.
copias Dyrrhachii comparareCaes.
copias in castra convehereTac.
peditem copiis onerareTac.
cum frumentum copiaeque aliae ex ante convecto largius obsessis quam obsidentibus suppeterentLiv.
b)lebende Wesen: gleichsam der Vorrat, die Auswahl, die Masse, die Anzahl
sociorum atque civium copiaSall.
latronum c. magnaSall.
copia honestorumSuet.
virorum fortium atque innocentium tanta copiaCic.
remigum gubernatorumque magna c.Caes.
minima c. poëtarum egregiorumCic.
im Zusammenhang absolut
est tibi ex iis qui adsunt bella copia, eine hübsche Auswahl (verständiger Leute)Cic.
So insbesondere (als militärischer terminus technicus) die Truppenmasse
α)Singular: der Trupp, die Schar, die Mannschafts. Kraner Caes. b. G. 1, 48, 5; Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1. S. 679
sociûm Acc. fr.
omnis armatorum c.Cic.
c. navalis, SeemachtCic., oder classiariorum c.Tac.
augebatur illis copia, sie erhielten VerstärkungCaes.
cum ea copia, quam Capuae et circa Capuam comparastisCic.
ut ipse cum omni copia ad nos veniret Cn. Pomp. in Cic. ep.
β)Plural: die Truppen
copiae armatorumHirt. b. G.
copiae militaresSuet.
omnes copiae equitumLiv.
magnae copiae peditumCaes.
copiae peditum equitumque oder equitum peditumqueLiv. Caes.
c. equitatus peditatusqueCaes.
c. equestresCurt.
c. pedestres, FußtruppenCurt., Gegensatz equestres, daher verbunden c. equestres pedestresque, oder Landtruppen, Gegensatz c. navales, daher verbunden c. navales pedestresqueLiv.
c. terrestres, Gegensatz c. maritimaeCurt., Gegensatz c. navales, daher verbunden c. terrestres navalesqueLiv.
magnae c. hostiumCic.
c. exiguaeCic.
parvaeHirt. b. G.
abundare omni genere copiarumNep.
magnas copias secum adducereTer.
copias armareSall.
copias magnas cogereCaes.
copias cogere Brundisium Cn. Pomp. in Cic. ep.
copias comparare Romae ex delectu ItaliaeCic. oder de perfugis nostris contra nosCic.
copias omnes contrahere LuceriamCic.
deducere suas copias in campum MarathonaNep.
tam exiguis copiis adversus aliquem dimicareNep.
dimittere omnes suas terrestres urbiumque copias (seine Landtruppen und die Besatzungen der Städte)Caes.
copias educere castris, e castrisCaes., ex urbeNep.
habere copias exiguasCic.
parare copiasSall.
copias hostium profligare, occīdere (zus.)Cic.
copias eā traducereNep.
copias secum transportareNep.
copiis pedestribus plus valere quam navalibusNep.
bildlich
copias eloquentiae ponere in medioQuint. 7, 10, 15
2)abstrakte Gegenstände: die Menge, Anzahl, Fülle, der reiche Stoff
c. argumentorumLucr.
in magna copia rerumSall.
abundare exemplorum, legum, responsorum copiā (vom Redner)Quint.
besonders als Eigenschaft des Schriftstellers, Redners und der Rede: die Fülle, der Reichtum
teils mit Genitiv
rerum copia verborum copiam gignit, Gedankenfülle erzeugt WortfülleCic.
copia verborum sic paraturQuint.
c. dicendi oder orationis, (innewohnende) RedefülleCic.Quint.
facultas dicendi et c., Geschicklichkeit des Vortrags (Rednertalent) und RedefülleCic.
und so
summa copia facultasque dicendiCic.
alicuius in dicendo ubertas et c. (Gegensatz exilitas)Cic.
c. sermonis optimiQuint.
c. inveniendi oder inventionisQuint.
c. litterarum, reiche wissenschaftl. KenntnisseVal. Max.
teils absolut, bald = Fülle der Rede, Redefülle
c. PlatonisQuint.
Periclis ubertas et c.Cic.
materies digna facultate et copiā tuāCic.
bald = (reiche) Kenntnisse
Aristoteles, vir summo ingenio, scientiā (Einsicht), copiāCic.
nec ipse Aristoteles admirabili quādam scientiā et copiā ceterorum studia restinxitCic.
II)übertragen: das Vermögen, das heißt die ausreichende Gelegenheit, Möglichkeit, Macht, etwas zu erlangen, zu tun usw.
si eadem illi copia fieretSall.
at populo Romano numquam ea copia fuit, das r. V. hatte nie das Glück, dies zu erlangenSall.
aliam copiam quaerere, eine andere G. (zum Lieben) suchenTer.
si modo copia detur, wenn ich ihn nur in meine Gewalt bekämeOv.
mit Genitiv (der bisweilen aus dem Zusammenhang zu ergänzen ist), und zwar bald mit subjektivem Genitiv
pro rei copia oder ex copia rerum, nach Vermögen, das heißt nach Maßgabe der UmständeSall.
loca ex copia (ergänze loci) idonea, nach Gelegenheit, die der Ort bot, das heißt nach Beschaffenheit des OrtesSall.
bald mit objektivem Genitiv
dare senatus copiam, vor den Senat lassenTac.
dare copiam crescendiTer.
quoniam data copia pugnaeVerg.
est alicui copia somni, es kann jemanden schlafenLiv.
quia tui videndi copia estPlaut.
copia placandi sit modo parva tuiOv.
ab Hispanis materiam emundi aut mutandi copia non estSall.
est alicui copia dimicandi cum hosteLiv.
ab hoste copia pugnandi fitSall.
fit (ergänze ab hoste) copia pugnae (Gegensatz detrectat pugnam hostis)Liv.
Adherbalis appellandi copia non fuitSall.
postero die Pharnabazi copiam fore, werde Ph. zu sprechen seinCurt.
facere alicui copiam frumenti, jemandem G. zukommen lassenCaes.
facere alicui consilii sui copiam, für jemanden, der meinen Rat sucht, zugänglich seinCic.
facere copiam pugnandiSall.
novarum (ergänze fabularum) spectandi facere copiamTer. heaut. prol. 29dazu Wagner über die Konstr
facere alicui copiam alicuius, jemandem ein Mädchen zukommen lassenTer.
habere magnam copiam societatis amicitiaeque coniungendaeSall.
habere copiam alicuius, jemanden in seiner Gewalt (in Händen) habenSall.
endlich
dare copiam mit folgendem InfinitivCatull.Verg.
est alicui copia mit folgendem InfinitivSall.
copia est mit folgendem ut und KonjunktivTer.
☞Nebenform cōpiēsChar. 118, 19 (ohne Beleg)
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cōpia, ae, feminine com-+ops, an abundance, ample supply, plenty
frumentiCaes.
navium magnaCaes.
bona librorumHor.
nullā ferramentorum copiā, in the scarcity ofCaes.
Resources, wealth, supplies, riches, prosperity
domesticis copiis ornare conviviumCic.
(civitas) copiis locupletiorCic.
circumfluere omnibus copiisCic.
se eorum copiis alereCaes.
Fastidiosam desere copiamHor.
inopem me copia fecitOv.
bonam copiam eiurare, i.e. to claim exemption as poorCic.
(milites) mixti copiis et laetitiā, sharing suppliesTac.
copia narium (i.e. luxus odorum)Hor.
copia ruris honorum opulentaHor.
Person., the goddess of plenty
beata pleno cornuHor.
dives meo bona Copia cornu estOv.
A multitude, number, plenty, abundance, throng
(principum) in castrisCaes.
virorum fortiumCic.
latronum in eā regioneSall.
quae sit me circum copia, lustroVerg.
A force, army, body of men
eā copiā civitatem oppressurusCic.
ex omni copiā singulos deligereCaes.
Usually plural, forces, troops, an army, men
armare quam maximas copiasSall.
cum omnibus copiis exire, in a bodyCaes.
pedestresNep.
omnibus copiis contendere, with the whole armyCaes.
Figuratively, fulness, copiousness, multitude, abundance
rerum copia verborum copiam gignitCic.
dicendi copiā valereCic.
ubertas et copia, fulness in expressionCic.
Ability, power, might, opportunity, facilities, means
facere civibus consili sui copiamCic.
qui spectandi faciunt copiamTer.
fandiVerg.
societatis coniungendaeSall.
Ut sibi eius faciat copiam, give access toTer.
sit tibi copia nostri, power overOv.
facta est copia mundi, the world was openOv.
quibus in otio vivere copia eratSall.
nec te Adfari data copia matriVerg.
tecum sine metu ut sit copiastTer.
si copia detur, veniamOv.
dona pro copiā portantes, as each is ableLiv.
pro rei copiāSall.
ludi additi pro copiā provincialiLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu