tantum Adv.
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
tantus, a, um (von tam, wie quantus von quam)
I)von solcher Größe, so groß
a)mit folgendem quantus
nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm estCic.
b)mit folgendem qui, quae, quod (das gewöhnlich den Konjunktiv bei sich hat)
nulla est tanta vis, quae non frangi possitCic.
c)mit folgendem quamLiv. 37, 51, 9s. dazu DrakTac. dial. 6Verg. Aen. 6, 354
d)mit folgendem ut und Konjunktiv
non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramurCic.
e)ohne Korrelation
in tantis mutationibusCic.
verbunden mit tot
tot tantaque vitiaCic.
mit tam multus
tam multae res atque tantaeCic.
mit talis
homo tantus et talisCic.
tantus natu, so altPlaut.
mit Genitiv
utinam tantus animi forem, ut etc.Apul. apol. 22
II)von solcher Menge, so viel
tanta mira, so viel WunderdingePlaut.
tanta pecuniaCic.
qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitisLiv.
bei den Ekklesiasten: Plural = tot
tanta hominum miliaLact.
nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendoTert.vergleiche Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b); Bünem. Lact. 1, 3, 21; Dräger Histor. Synt.² 1, 104
Neutrum: tantum, substantivisch
a)im Nominativ und Akkusativ: so viel, so vieles
α)absolut
ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteretCic.
tantum debuitPlaut.
mit folgendem quamTer. Hec. 417
tantum abest, ut etc., siehe ab-sum Nummer II, 2, a
tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist allesPlaut. Ter.vergleiche Brix Plaut. trin. prol. 22
Plural
sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibiPlaut. Bacch. 1034
tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel wenigerPlaut. trin. 530
β)mit Genitiv
belliLiv.
hominumPlaut.
hostiumLiv.
itineris, eine so große Strecke WegesCic.
auctoritatisCic.
tantum navium reperit, ut etc., nur sovielCaes.
tantum temporis, so lange ZeitLiv.
tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren habenCaes.
mit folgendem quantum, so viel, so viel alsCic.
mit Plural des Verbums
tantum hominum inceduntPlaut.
b)im Genitiv als Ausdruck des wirklichen oder moralischen Werts: so viel, so hoch, so teuer
tanti quanti poscit, vin tanti illam emi?Plaut.
hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluitCic.
ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse meTer.
graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitarePlin.
qui frugiferas arbores tanti taxaverantPlin.
ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicisCic.
besonders oft: tanti est, und zwar
α)aliquid oder aliquis est tanti: etwas oder jemand ist so viel wert, gilt so viel
si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavitCic.
tanti nova non fuit arborOv.
non fuerant artes tantiOv.
tantine ulla fuit spoliati gloria Parthi?Prop.
nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseraturPlin. ep.
vix Priamus tanti totaque Troia fuitOv.
non sum, me iudice, tantiOv.
tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, dass usw.Caes.
nihil est tanti und nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüberCic.
und so
nec mihi quicquam est tantiCic.
est tanti mit folgendem ut und Konjunktiv
μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot diesCic.
tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit?Prop.
nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuitCic.
tanti non esse oder tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc.Eutr.
arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc.Cic.
aliquid non est tanti mit folgendem quin und Konjunktiv
hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti, … quin adeas vatemVerg. Aen. 3, 453 und 456
tanti non fuit oder erat mit Infinitiv als Subjekt
neque mihi erat vincere tantiOv.
und zugleich mit folgendem ut und Konjunktiv
tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careresCael. in Cic. ep.
non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caputOv.
nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro)Lucan.
β)aliquid tanti est: es ist etwas der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe
sunt, o sunt iurgia tanti!Ov. met. 2, 424dazu Haupt
mit Infinitiv als Subjekt
est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc.Cic.
fuit tanti non revocare promissum suumSen.
und elliptisch
sed est mihi tanti, dummodo etc.Cic.
quid quaeris? Fuit tantiCic.
etiam tabulae proferentur; est tantiCic.Vergleiche überhaupt Madvig opusc. 2, 187 sqq.
c)im Ablativ: tanto
α)vor Komparativen: um so viel, desto
tanto aberant ab aqua longiusCaes.
tanto crebriores nuntii mittebanturCaes.
tanto nos submissius geramusCic.
tanto minoris, desto wohlfeilerCic.
bis tanto pluris, zweimal so teuerPlaut.
ter tanto peiorCic.
quinquies tanto ampliusCic.
und (ohne Komparativ)
bis tanto amici sunt inter se quam priusPlaut.
tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo!KomikerSen.und anderes. Brix Plaut. Men. 433; Wagner Ter. heaut. 549; Spengel Ter. adelph. 528; Haupt opusc. 2, 323
auch
tanto hercle meliorTer.
tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug!Ter.
und so
tanto miserior, nur um so jämmerlicher!Plaut.
tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du!Plin. pan. 71, 4
multo tanto bei Komparativen, siehe multum unter multus Nummer II, A, cBd. 2. S. 1047
β)neben den Zeitadverbien ante und post, tanto ante, so lange vorherCic.
tanto post oder post tanto, so lange nachherCurt. Verg.
γ)neben Verben, die einen Komparativbegriff enthalten, wie antecedere, praestareNep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1Ov. met. 13, 368
δ)selten vor Superlativen
tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechtererCatall. 49, 6.
d)in der Verbindung in tantum: so weit, so sehr
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisseLiv.
mit folgendem in quantum
si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fuiPlin. pan.
matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nichtSen. contr. 2, 7 (15), 3
Das Neutrum tantum adverbial = so sehr, so weit
α)neben Verben
de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogitesCic.
tantum eius auctoritate motus est, ut etc.Nep.
tantum progressus a castris, ut etc.Liv.
β)neben Adjektiven statt tam
tantum magnaHor.
non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folgendem quantum
non tantum Veneris, quantum studiosa culinaeHor.
nec tantum dulcia, quantum et liquidaVerg.
auch mit folgendem quam
non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weilLiv.
tantum cepisse timorem, quamVerg.
γ)neben Superlativen
quantum bello optimus … tantum pace pessimusVell.
III)von der Größe, von der Art, so klein, so gering
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimusCic.
nec sidera tanta debent existimari, quanta cernunturPlin.
(senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videaturCic.
si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possintCael. in Cic. ep.
Neutrum: tantum, substantivisch: eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig
tantum praesidii, naviumCaes.
Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht: nur, bloß
nomen tantum virtutis usurpasCic.
quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc.Cic.
tantum, ut procul abesset, curabatLiv.
Man merke hier
a)tantum non: beinahe, fastNep.Liv. Suet.Vergleiche Drak. und Gronov Liv. 4, 2, 12
b)tantum quod
α)nur, just, gerade, eben (zu der Zeit)Cic.und andere
so auch (ohne quod)
serta tantum delapsa, nur erst abgefallenVerg. ecl. 6, 16.
β)nur, bloß, nur dass, es fehlt weiter nichts, als dass
tantum quod hominem non nominatCic. II. Verr. 1, 116
γ)tantum, quod, als zwei besondere Wörter
tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw.Liv.
tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weilLiv.
δ)non tantum … sed etiam: nicht nur (bloß) … sondern auchHirt. b.G.Liv. und andere
ebenso
non tantum … verum et (= etiam)Plin. ep.
aber: non (nec) tantum … sed: nicht nur (bloß) … sondern sogarLiv.Quint.und andere
☞Archaistisch tamtus, a, umCorp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 und 40
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
tantum, adverb tantus, so much, so greatly, to such a degree, so far, so long, so
id tantum abest ab officio, ut, etc., so farCic.
rex tantum auctoritate eius motus est, ut, etc.Nep.
tantumque ibi moratus, dum, etc., so longLiv.
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potueritCic.
With an adjective, so
nec tantum dulcia, quantum Et liquidaVerg.
iuventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinaeHor.
Only so much, so little, only, alone, merely, but
tantum monet, quantum intellegit, only so muchCic.
tantum in latitudinem patebat, quantum, etc.Caes.
notus mihi nomine tantumHor.
excepit unum tantumCic.
unum flumen tantum intereratCaes.
unum defuisse tantum superbiaeLiv.
With non, only not, very nearly, almost, all but
cum vineae tantum non iam iniunctae moenibus essentLiv.; cf. tantum non cunctandum nec cessandum esse, only there must be no delay (where non belongs not to tantum but to the verb)Liv.
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videreturLiv.
With quod, only, just, but just, a little before, hardly, scarcely
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt; cf. tantum quod extaret aquā (where quod belongs not to tantum, but to the verb)Liv.
Just, only now (poet.)
Serta tantum capiti delapsaVerg.
In the phrase, tantum quod non, only that not, nothing is wanting but
tantum quod hominem non nominatCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu