e-Dekl. (5. Dekl.)
diēs dieī m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
diēs, ēi, generis communis (doch bei Cicero als feminin nur vom Termin, Zeitraum und vom Datum des Briefes), im Plural nur maskulin (vergleiche indogermanisch *di̯ēus zu dei̯eu̯o, leuchtend, und altindisch divá, am Tag), der Tag
I)im Allgemeinen
1)eigentlich
dies antemeridianus, postmeridianusSen.
dies fastus, nefastus, dies festus, profestus, feriatus, siehe 1. fāstus usw.
dies laetitiae destinatusIustin.
dies foedusIustin.
dies lunaresVarro
dies dedicationisPlin. ep.
comitiorum diesLiv.
plurium dierum hiems (Sturm)Plin. ep.
quinque dierum disputationesCic.
dies nullus erat Antii cum essem, quo die non sciremCic.
perpotare totos diesCic.
disputatio hesterni et hodierni dieiCic.
ludorum Romanorum secundo dieLiv.
extremo ludorum scaenicorum dieCic.
primo imperii dieSuet.
hesterno, hodierno, crastino dieCic.
hodierno et crastino dieLiv.
ante hodiernum diemCic.
ad hunc diem anni, bis heutigentagsGell.
postero dieCic., posterā dieSall.
in posterum diemCaes.
diem de dieLiv. oder diem ex dieCaes.Cic., einen Tag nach dem anderen, Tag für Tag
in dies, von Tag zu Tag, täglichCaes.Cic.Liv.und anderevergleiche für Liv. Wölffl. Liv. Krit. S. 23
cotidie aut potius in dies singulos (von Tag zu Tag)Cic.
in diem, siehe 1. in Nummer I, B, 2
ad diem, auf den Tag, ad certam diem, zu dem bestimmten TagCaes.siehe Schneider zu Caes. b. G. 2, 5, 1
multo die, hoch am Tag, spät am TagCaes.
ad multum diemCic., oder ad multum dieiLiv., bis spät am Tag, spät in den Tag hinein
de die, am (hellen) TagPlaut.und andere
bis in die (des Tages)Cic.
und so
in die deciens, deniPlaut.
ebenso
bis die (des Tages)Cels.
quinquies, saepius diePlin.
die et (oder ac) nocte, einen Tag und eine NachtCic.Plin.
so
nocte diequeOv.
noctes et dies, noctes diesque, et dies et noctes, dies noctesque und (mehr poetisch) diesque noctesque, Tag und NachtCic.vergleiche Madvig Cic. de fin. 1, 16, 51
und so
diem noctemqueNep., diem noctemCic.Liv.
noctesque et diesTer.
diebus ac noctibusPlin. pan., noctibus atque diebusSen., noctibus diebusquePs. Quint. decl.
omni dieGell.
omnibus tricenis diebusPlin.
paucis diebus, paucis ante oder post diebus, siehe paucus
2)metonymisch
a)der Tag = die Ereignisse, Geschäfte des Tages
diei poenas dareCic.
in disponendo die, bei der Einteilung des TagsSuet.
ut possint sole reducto exercere diem (Tagwerk)Verg.
b)das TageslichtVerg.Plin.Plin. ep.
übertragen = das Leben
videre diem, das Licht der Welt erblickenOv.
diem proicereStat.
c)die Witterung des Tages
dies mitis, tranquillusPlin.
d)die Tagesreise
dierum plus triginta in longitudinem patēreLiv.
3)personifiziert: Dies, der Gott des TagesCic. de nat. deor. 3, 44
II)prägnant
A)ein bestimmter, festgesetzter Tag, der Termin, Zahlungstermin, die Verfallzeit, die Frist
1)im Allgemeinen
dies operisCorp. inscr. Lat. 1, 577, 3, 13
dies solutionis, Zahlungstag, -termin, VerfallzeitUlp. dig. 2, 13, 1. § 2
und so
dies solvendiIavol. dig. 17, 1, 51
dies solvendae pecuniae Tryph. dig. 3, 5, 38Amm. 18, 5, 2
dies praestandae pecuniae Papin. dig. 5, 1, 41
und bloß
dies pecuniaeCic. ad Att. 10, 5, 3Liv. 34, 6, 13Corp. inscr. Lat. 1, 577, 3, 13
Plural
dies pecuniarumCol. 1, 7, 2
dies iudicii, GerichtstagLiv.
dies annua, Jahresfrist (zur Bezahlung)Cic.
in diem emereCic.
diem praestituere oder dicereCic.
diem statuere ante quam, einen Termin, eine Frist bestimmen, bis zu w.Sall.
alicui dare diem, Frist gebenPlin. ep. 3, 9, 32
prodicere diem, den Termin verlängernLiv.
aliquot dies proferreTer.
nuptiis prodere diesTer.
diem ex die ducere, den Termin von einem Tag zum anderen hinziehen, ~ hinausschiebenCaes.
diem perexiguam postulaviCic.
diem obire (abwarten)Cic.
alios non solvere, aliorum diem (Termin der Zahlung) nondum esseCic.
2)insbesondere
a)der Geburtstag (gewöhnlich vollständig dies natalisCic. oder nataliciusMart.)
dies meusCic. ad Att. 13, 42, 2 (vergleiche unten Nummer d)
b)der Todestag
obire diem supremumNep. oder diem suumSulp. in Cic. ep. oder diemNep. oder diem fungiIustin., das bedeutet sterben
dies suus admonet omnesVal. Flacc.
c)der Tag des Verhängnisses, Tag des Untergangs
diem proferet IlioHor. carm. 1, 15, 33
d)der Fiebertag
dies tuusCic. ad Att. 7, 8, 2; 9, 2 in.; 9, 4, 3 (vergleiche oben Nummer a)
e)das Datum des Briefes
earum (epistularum) in altera dies erat ascripta Nonarum Aprilium, in altera, quae mihi recentior videbatur, dies non eratCic. ep. 3, 11, 1
habet diem epistula, hat ein D., ist datiert Paulin. vit. S. Ambros. 49
B)die Zeit (als Reihe der Veränderungen endlicher Dinge)
quod est dies allaturaCic.
dies levat luctumCic.
negat summo bono afferre incrementum diemCic.
dies tempusque leniturum irasLiv.
☞Archaistische Genitiv-Formen diesVen. Fort. vita S. Mart. 4, 100, diePlaut. Men. 1156 (die septimi) und most. 881 (die crastini)Cato origg. 4. fr. 12 (die quinti)Coel. Antip. 2. fr. 25 (die quinti; Gell. 10, 24)Sall. Iug. 52, 3; 97, 3Verg. georg. 1, 208Auson. app. II (de rosis). p. 244, 6 Schenkl, diiVerg. Aen. 1, 636Gell. 9, 14, 4Prisc. 7, 93vergleiche Ribbeck zu den Stellen aus Verg
alter Dativ diePlaut. Amph. 276 und 546 und andereSisenn.Sall.nach Cynthius in Verg. Aen. 1, 636 (in Class. auct. ed. Mai 7, 359
Vergleiche überhaupt Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1. S. 572 f. und Georges Lexik. der lateinischen Wortf. S. 214
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
diēs, genitive diēī or diē (rarely diei, disyllabicTer., or diīVerg.), masculine sometimes in singular feminine DIV-, a day, civil day
Quae tot res in unum conclusit diemTer.
eo dieCaes.
in posterum diemCaes.
paucos dies ibi moratiCaes.
alter et tertius dies absumiturTac.
Feminine (in prose only of a fixed term)
diebus XXX, a quā die materia caesa estCaes.
posterā dieSall.
supremaHor.
atraVerg.
tardaOv.
In phrases
paucis ante diebus, a few days earlierSall.
paucis post diebusSall.
postridie eius diei, the next dayCaes.
post diem tertium eius diei, the next day but oneLiv.
diem ex die exspectabam, from day to dayCic.
diem de die prospectansLiv.
in dies, every dayCaes.Cic.
in diem rapto vivitLiv.
cui licet in diem dixisse Vixi, etc.Hor.
Ablative diē, in a day, in one dayVerg.; rarely diē (i.e. cottidie or in diem), dailyVerg.
In dates
ante diem XII Kal. Nov., the twenty-first of OctoberCic.
in ante diem V Kal. Dec., till November 28.Cic.
A set day, appointed time, term
hic nuptiis dictus est diesTer.
pecuniaeCic.Liv.
iis certum diem conveniendi dicitCaes.
die certoSall.
negotio proxumum diem constituitSall.
conloquio decretusOv.
ad diem praestitutum venireLiv.
die tuo exspectabam, etc., your fever dayCic.
supremus vitaeCic.
obire diem supremum, dieNep.
Feminine (only singular)
deportandi dies praestitutaCic.
certa eius rei constitutaCaes.
stataLiv.
ubi ea dies venitCaes.
praeteritā die, quā, etc.Caes.
esse in lege, quam ad diem, proscriptiones fiantCic.
In the phrase, dicere diem, with dative, to impeach, lay an accusation against
diem mihi, credo, dixeratCic.
Domitium Silano diem dixisse scimusCic.
A dying-day, time to die, destined time (poet.)
Stat sua cuique diesVerg.
Hic dolor ante diem Pandiona misit ad umbras, prematurelyOv.
A natural day, day (opp. night)
cum horā diei decimā venireCic.
quantum scribam die (opp. noctibus), in the daytimeCic.
die et nocte concoqui, in a single day and nightCic.
multo denique die, late in the dayCaes.
in diem (somnum) extrahereTac.
exercere diem, work by daylightVerg.
currūs rogat In diem, for a dayOv.
diem noctemque procul navem tenuit, a day and a nightNep.
Saturnalia diem ac noctem clamata, all day and all nightLiv.
diem noctemque, uninterruptedlyCaes.
Dies noctīsque me amesTer.
dies noctīsque iter faciensNep.
noctīs ac diesCic.
et noctīs et diesCic.
With iter, of distances, a day's march, day's journey
huius silvae latitudo novem dierum iter expedito patet, forced marchesCaes.
quinque dierum iter aberantLiv.
Daybreak, day
cum dieOv.
ante diemHor.
An anniversary
quo die ad Aliam pugnatum, a clade Aliensem appellaruntLiv.
diem meum scis esse III Non. Ian., birthdayCic.
By metonymy, a day's work, event, day
is dies honestissimus nobis fuerat in senatuCic.
dare illius diei poenasCic.
ille dies Etruscorum fregit opesCaes.
imponite quinquaginta annis magnum diemTac.
A time, space of time, period, interval
diem se ad deliberandum sumpturumCaes.
diem tempusque forsitan ipsum leniturum irasLiv.
ut sexenni die pecuniae solvanturCaes.
in longiorem diem conlaturus, a later dayCaes.
perexigua, a brief intervalCic.
nullaOv.
(indutiarum) dies, the termLiv.
messis, seasonVerg.
Optuma aevi, period (i.e. youth)Verg.
Sole dies referente siccos, seasonHor.
diem adimere aegritudinem hominibusTer.
diem festum Dianae per triduum agi, a festivalLiv.
malum in diem abiit, to a future timeTer.
nos in diem vivimus, for the momentCic.
Light of day, daylight (poet.)
Inmissus quo dies terreat umbrasOv.
volumina fumi Infecere diemOv.
oriens occiduusque dies, the East and the West, i.e. the worldOv.
Personified, the god of dayOv.
Feminine
Venus primo Caelo et Die nataCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu