e-Dekl. (5. Dekl.)
rēs reī f
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
rēs, reī, feminin (altindisch ras, Gut, Besitz, rāti, gibt), die Sache, das Ding im weitesten Sinn
I)im Allgemeinen: Sache, Ding, Gegenstand, Wesen, Umstand, Lage, Angelegenheit, Vorfall, Begebenheit, Ereignis, Erscheinung, zuweilen bloß = etwas
divinae humanaeque resCic.
res, quae numquam fuerunt, ut ScyllaeCic.
natura rerum, WeltCic.
caput rerum (Welt) urbs RomanaOv.
Genitiv rerum, pleonastisch
timeo quid rerum gesserimPlaut.
quid rerum geritis?Plaut. Catull.
abdita rerum, VerborgenesHor.
ficta rerum, SchnurrpfeifereienHor.
dum ita rerum habet Tert adv. Val. 14 in.
und so rerum, zur Verstärkung des Superlativ
rerum pulcherrima, Roma, die allerschönsteVerg.
pulcherrima rerum, eloquentiaQuint.
pulcherrime rerum, maxime rerumOv.
res divina, res militaris, navalis, rustica und dergleichen, siehe dīvīnus usw.
rem gerere, siehe 1. gero Nummer I, B, 2
si res postulabit, die SachlageCic.
ebenso
res autem haec estCic.
quae res? quae haec res est?Plaut.s. Brix Plaut. mil. 1343. p. 126
multa signa sunt eius rei, hiervonCic.
si qua (invidia) ex re (daraus) orereturLiv.
neque est ulla r. (irgend etwas), in quaCic.
homines nullā re bonā digni, nichtswürdigCic.
sumptu ne parcas ulla in reCic.
res una solaque, das einzige, das einzige MittelHor.
profecto, ut loquor, ita res est, so ist esPlaut.
male se res habet, es steht schlimmCic.
Dion rem eo perduxit, ut etc., brachte es dahin, dass usw.Nep.
mala res, übler Handel, üble Lage, üble UmständePlaut. Sall.
gewöhnlich Plural
malae res (Gegensatz bonae res)Komikerund andere; vergleiche adversus, secundus, florens, salvus und dergleichen
e re nata, nach Beschaffenheit der UmständeTer.Apul.
dasselbe
pro re nataCic. und bloß pro reLiv.
nitentia (arma) ante rem, vor der SchlachtLiv.
quibus (ergänze litteris tuis) non modo res omnes, sed etiam rumores cognoscamusCic.
r. nova, eine neue ErscheinungNep.
r. magna, ein wichtiges Ereignis, etwas Großes, WichtigesLiv.
res populi Romani (die Begebenheiten, Ereignisse, die Geschichte) perscribereLiv.
und so
res PersicaeNep.
veteres res, alte GeschichteCic.
II)insbesondere
A)die Sache selbst, die Tat, der wirkliche Erfolg, der Augenschein, die Wirklichkeit, Wahrheit
res dicta secuta est, gesagt getanOv.
res indicabitCic.
ut ipsa res declaravitCic.
re tibi praestaboICt.
aut consilio aut re iuveroTer.
rem opinor spectari oportere, non verbaCic.
hos deos non re, sed opinione esseCic.
nominibus differre, re congruereCic.
eum tametsi verbo non audeat, tamen re ipsā de maleficio confiteriCic.
vides, quantum distet argumentatio ab re ipsā atque a veritateCic.
haec ille, si verbis non audet, re quidem verā loquiturCic.
populi nomine, re autem verā sceleratissimo latrocinioCic.
et re verā, in der Tat, wirklichCic.
ut erat res, wie es sich wirklich verhieltSall.
und so
hoc oder id quod res est, wie es sich wirklich verhältKomiker und bloß quod res estCic. ep. 13, 7, 2
B)Besitztum, Vermögen, Hab und Gut
pro (im Verhältnis zu) re nostraTer.
rem quaerere (zu erwerben suchen)Plaut.
rem facere (erwerben)Ter. Hor.
rem augereCic.
rem conficere (vertun)Cic.
reliquias rei publicae dissipareCic.
Plural
reliquiae rerum suarumSuet.
privatae res (Gegensatz res publica)Cic.
C)Interesse, Vorteil, Nutzen
res magis quaeritur, quam clientium fidesPlaut.
consulere suis rebusNep.
in rem suam convertereCic.
dum ob rem, wenn es nur nützlich istTer.
verum id frustra an ob rem faciamSall.
ebenso
si in rem estTer.
und
in rem et vostram et nostram essetTer.
quod in rem recte conducat tuamPlaut. und in rem est (es ist zweckdienlich, vorteilhaft) mit folgendem InfinitivSall.Liv. oder mit folgendem AcI oder mit folgendem ut und KonjunktivPlaut. Ter.
ex tua re est, ut ego moriarPlaut.
ex re meaCic.
ex re istiusTer.
e oder ex re publica (zum Vorteil, zum Besten des Staates) fecisseCic., ducereLiv. und ex oder e re publica est mit folgendem AcICic. Liv.
subdole ab re consulit, er gibt Ratschläge (vom Vorteil weg, das heißt) zum NachteilPlaut.
und so
haud id ab re ancupisPlaut.Vergleiche überhaupt Brix Plaut. trin. 238; Spengel Plaut. truc. 2, 6, 40; Ter. Andr. 546
D)Ursache, Grund
nur in der Verbindung eā (hāc) re oder ob eam (hanc) rem, adverbial = deshalb, zu dem Zweck
eā reCic.
hāc reLucr. Sen. ep.
ob eam remPlaut.Cic.und andere
E)Geschäftssache, Geschäftsangelegenheit, Geschäft
inter se multa communicare de tota illa ratione atque re GallicanaCic.
rem cum aliquo transigereCic.
daher übertragen: res (alicui) est cum aliquo, mit jemanden zu tun (zu schaffen) haben
etiamne tecum hic res mihi est?Ter.
tecum mihi res est, T. Rosci, quoniam etc.Cic.
quoniam cum senatore res estCic.
und von Sachen
famigeratori res sit cum damno et malo, bekomme es zu tun mit Verlust und SchadenPlaut. trin. 219
F)Rechtssache, Rechtsangelegenheit, Rechtshandel, Prozess (allgemeiner als causa)
utrum rem an litem dici oporteretCic.
de rebus ab isto cognitis iudicatisque et de iudiciis datisCic.
G)res publica und (besonders bei Historikern) auch bloß res, das Gemeinwesen, das Gemeindewesen, Staatswesen, der Staat; auch die Staatsleitung, Staatsverwaltung, Staatsgewalt
α)res publica
rei publicae periculaCic.
re publicā fruiCic.
rem publicam sustinereCic.
rem publicam gerere, siehe 1. gero Nummer I, B, 2, a und bBd. 1. S. 2927 und 2928
ratio rei totius publicaeCic.
de re publica disputatioCic.
dubitationem ad rem publicam adeundi tollereCic.
rem publicam recusare, den Staatsdienst aufgebenCommod. bei Spart. Pesc. 4, 4
de tribus generibus rerum publicarumCic.
in rebus publicisCic.
β)bloß res
res RomanaLiv. Hor.
res AlbanaLiv.
res eorum civibus, moribus, agris auctaSall.
Plural
res Priami evertereVerg.
incruenta Urbs et res sine discordia translataeTac.
☞archaistischer Genitiv reElog. clar. vir. 29 im Corp. inscr. Lat. 1. p. 288
archaistischer Dativ reLucil. 52 und 969
archaistischer Ablativ re͡e, einsilbig gemessenCorp. inscr. Lat. 6, 9499 = Carm. epigr. 959 A
Genitiv re͡i einsilbig, und Dativ re͡ einsilbig oft bei Plautus und Terenzsiehe Georges Lexikon der lat. Wortf. S. 598
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
rēs, reī, feminine RA-, a thing, object, matter, affair, business, event, fact, circumstance, occurrence, deed, condition, case
divinarum humanarumque rerum cognitioCic.
te ut ulla res frangat?Cic.
relictis rebus suis omnibusCic.
rem omnibus narrareCic.
si res postulabit, the caseCic.
re bene gestāCic.
scriptor rerum suarum, annalistCic.
neque est ulla res, in quā, etc.Cic.
magna res principio statim belli, a great advantageLiv.
Nil admirari prope res est una, quae, etc., the only thingHor.
rerum, facta est pulcherrima Roma, the most beautiful thing in the worldVerg.
fortissima rerum animaliaOv.
dulcissime rerumHor.
A circumstance, condition
In' in malam rem, go to the badTer.
mala res, a wretched conditionSall.
res secundae, good-fortuneHor.
prosperae resNep.
in secundissimis rebusCic.
adversa belli resLiv.
dubiae resSall.
In phrases with e or pro
E re natā melius fieri haud potuit, after what has happenedTer.
pro re natā, according to circumstancesCic.
consilium pro tempore et pro re capere, as circumstances should requireCaes.
pro re pauca loquarVerg.
ex re et ex temporeCic.
With an adjective in circumlocution
abhorrens ab re uxoriā, matrimonyTer.
in arbitrio rei uxoriae, dowryCic.
belhcam rem administrari, a battleCic.
pecuaria res et rustica, cattleCic.
liber de rebus rusticis, agricultureCic.
res frumentaria, forageCaes.
res iudiciaria, the administration of justiceCic.
res ludicra, playHor.
Veneris resOv.
A subject, story, events, facts, history
cui lecta potenter erit resHor.
agitur res in scaenisHor.
res populi R. perscribereLiv.
res Persicae, historyNep.
An actual thing, reality, verity, truth, fact
ipsam rem loquiTer.
nihil est aliud in re, in factLiv.
se ipsa res aperitNep.
quantum distet argumentatio tua ab re ipsāCic.
Ablative adverbial, in fact, in truth, really, actually
eos deos non re, sed opinione esse dicuntCic.
verbo permittere, re hortariCic.
hoc verbo ac simulatione Apronio, re verā tibi obiectumCic.
haec ille, si verbis non audet, re quidem verā palam loquiturCic.
venit, specie ut indutiae essent, re verā ad petendum veniamLiv.
Effects, substance, property, possessions, estate
et re salvā et perditāTer.
talentūm rem decemTer.
res eos iampridem, fides nuper deficere coepitCic.
in tenui re, in narrow circumstancesHor.
quantis opibus, quibus de rebusCic.
privatae resCic.
A benefit, profit, advantage, interest, weal
Quasi istic mea res minor agatur quam tua, is concernedTer.
Si in remst utrique, ut fiant, if it is a good thing for bothTer.
in rem fore credens universos adpellare, usefulSall.
imperat quae in rem suntLiv.
Non ex re istius, not for his goodTer.
contra rem suam me venisse questus estCic.
minime, dum ob rem, to the purposeTer.
ob rem facere, advantageouslySall.
haec haud ab re duxi referre, irrelevantLiv.
non ab re esse, uselessLiv.
A cause, reason, ground, account
In the phrase, eā re, therefore
illud eā re a se esse concessum, quod, etc.Cic.
see also quā re, quam ob rem
An affair, matter of business, business
multa inter se communicare et de re GallicanāCic.
tecum mihi res est, my business isCic.
erat res ei cum exercitu, he had to dealCic.
cum his mihi res sit, let me attend toCaes.
quocum tum uno rem habebam, had relationsTer.
A case in law, lawsuit, cause, suit, action
utrum rem an litem dici oporteretCic.
quarum rerum litium causarum condixit pater patratusLiv. (old form.)
capere pecunias ob rem iudicandamCic.
An affair, battle, campaign, military operation
res gesta virtuteCic.
ut res gesta est narrabo ordineTer.
his rebus gestisCaes.
bene rem gerereHor.
res gestae, military achievementsHor.
Of the state, in the phrase, res publica (often written respublica, res p.), the common weal, a commonwealth, state, republic
dum modo calamitas a rei publicae periculis seiungaturCic.
si re publica non possis frui, stultum nolle privatā, public lifeCic.
egestates tot egentissimorum hominum nec privatas posse res nec rem publicam sustinereCic.
auguratum est, rem Romanam publicam summam foreCic.
paene victā re publicaCic.
rem publicam delereCic.
In the phrase, e re publicā, for the good of the state, for the common weal, in the public interests
senatūs consultis bene et e re publica factisCic.
uti e re publica fideque suā videreturCic.
plural
hoc loquor de tribus his generibus rerum publicarumCic.
utiliores rebus suis publicis esseCic.
Without publica, the state, commonwealth, government
Unus homo nobis cunctando restituit remEnn. ap. Cic.
Hic (Marcellus) rem Romanam SistetVerg.
nec rem Romanam tam desidem umquam fuisseLiv.
res Asiae evertereVerg.
Custode rerum CaesareHor.
In the phrase, rerum potiri, to obtain the sovereignty, control the government
qui rerum potiri voluntCic.
dum ea (civitas) rerum potita est, become supremeCic.
In the phrase, res novae, political change, revolution
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu