Pronomina adj. (dreiendig)

quī quae quod

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

1. quī, quae, quod

I)Interrogativpronomen, welcher, welche, welches, welch, was für einer, ~ eine, ~ ein (eigentlich adjektivisch, öfter aber auch substantivisch, jedoch so, dass qui nach Stand und Charakter einer Person fragt, quis nach dem Namen)

A)in direkter Rede

a)adjektivisch

Th. Quis fuit igitur? Py. Iste Chaerea. Ph. Qui Chaerea? Py. Iste ephebus frater Phaedriae, was für ein Chärea?Ter.

quod te municipium vidit? quis amicus invitavit? qui hospes aspexit?Cic.

qui cantus dulcior inveniri potest? quod carmen aptius? qui actor in imitanda veritate iucundior?Cic.

virgo, quae patria est tua?Plaut.

b)substantivisch

occiso Sex. Roscio qui primus Ameriam nuntiat? was für einer? Manlius GlauciaCic.

B)in indirekter Rede

a)adjektivisch

scribis te velle scire, qui sit rei publicae status, welches die Lage des Staates seiCic.

quae cura boum, qui cultus habendo sit pecorihinc canere incipiamVerg.

b)substantivisch

tu te collige et, qui sis et quid facere possis, consideraCic.

domino navis, qui sit, aperitNep.

II)Relativpronomen, welcher, welche, welches; der, die, das; wer, was

A)Die grammatische Form richtet sich hinsichtlich des Genus und Numerus nach dem Wort, auf das es bezogen wird, hinsichtlich des Kasus nach dem zu ihm gehörigen Verbum

mors terribilis est iis, quorum cum vita omnia exstinguunturCic.

luna eam lucem, quam a sole accipit, mittit in terrasCic.

Häufig wird das Substantiv, auf das es sich bezieht, wiederholt

itinera duo, quibus itineribusCaes.

Wenn es sich auf ein demonstratives Pronomen bezieht, so steht dieses häufig nach

quod virtute effici debet, id tentatur pecuniāCic.

a quo plurimum sperant, ei potissimum inserviuntCic.

oder es wird gänzlich weggelassen

qui mentiri solet, peierare consuevitCic.

besonders beim Neutrum quod, wodurch es in die prägnante Bedeutung wie viel, so viel wie übergegangen ist

adiutabo, quod poteroTer.

auch mit Genitiv

quod operae ponereturCic.

quod eius (agri)Liv.

Nicht selten bezieht sich qui auf einen allgemeinen Substantivbegriff, der ausgelassen ist, besonders nach den Verben habere, invenire, reperire, nancisci, quaerere, esse, exsistere, exoriri und anderen

non facile est invenire, qui, quod sciat ipse, non tradat alteriCic.

sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortemCic.

Als Eigentümlichkeit ist zu beachten,

a)dass qui das Subjekt oder Objekt des Hauptsatzes in derselben Form, in der es selbst steht, zu sich nimmt

quam quisque norit artem, in hac se exerceatCic.

quas res violentissimas natura genuit, earum moderationem nos soli habemusCic.

b)dass qui ein substantivisches Attribut des Subjektes oder Objektes des Hauptsatzes zu sich nimmt

Philippus Aetolos desertos ab Romanis, cui uni fidebant auxilio, subegitLiv.

Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiunturLiv.

Häufig wird ein solcher mit esse gebildeter Relativsatz, in dem das Relativpronomen mit dem Substantiv im Nominativ ober im Ablativ steht, in einem Hauptsatz eingeschaltet, um den Grund zu der in seinem Prädikat ausgesprochenen Eigenschaft anzugeben

spero, quae tua prudentia et temperantia est, te valere, dass du bei oder infolge deiner Klugheit und Mäßigkeit dich wohl befindestCic.

quā prudentiā es, nihil te fugiet, bei deiner Klugheit wird dir nichts entgehenCic.

c)dass qui ein adjektivisches Attribut des Subjektes oder Objektes des Hauptsatzes zu sich nimmt

ad suas res revocet, quas aut tulerit acerbas aut timeatCic.

eam civitatem, in qua ipse florentissima multum omnibus gloriā praestitissetCic.

d)dass qui mit seinem Verbum durch Verschränkung mit einem Nebensatz verbunden wird, und zwar

α)so, dass es von dem Nebensatze abhängig ist. Dies ist der Fall

αα)wenn es mit einem Partizip zusammensteht

non sunt ea bona dicenda nee habenda, quibus abundantem licet esse miserrimum, bei denen man trotz ihres Übermaßes höchst unglücklich sein kannCic.

nullas consequuntur voluptates, quarum potiendi spe inflammati multos labores susceperant, zu deren Erreichung sie sich Hoffnung machten und deshalb viele Anstrengungen übernommen hattenCic.

se auctores habuisse sceleris illius eos viros, quibus e civitate sublatis civitas stare non posset, nach deren Entfernung usw.Cic.

ββ)wenn es mit dem Verbum einen abhängigen Relativsatz oder Fragesatz bildet oder in der Konstruktion des AcI steht

sunt certa vitia, quae nemo est quin effugere cupiat, denen jedermann entgehen möchteCic.

cum dubium est, an merito accusetur, qui an omnino accusetur, incertum est, von dem ungewiß ist, ob er usw.Plin. ep.

β)so, dass es den Nebensatz in sich aufnimmt. In diesem Falle richtet sich die Form des Relativpronomens nach dem Nebensatz

aberat omnis dolor, qui si adesset, nemo molliter ferret, den, wenn er sich einstellte, niemand leicht ertragen würdeCic.

non Alpes aliae sunt, quas dum superant, comparare nova possint praesidia, während deren Übersteigung sie sich usw.Liv.

e)dass qui zu Anfang eines neuen Satzes steht

α)kopulativ = und dieser

res loquitur ipsa; quae semper valet plurimumCic.

β)adversativ = aber dieser

obsistere ei conati sunt Athenienses et Boeotii ceterique eorum socii apud Coroneam; quos omnes gravi proelio vicitNep.

γ)kausal = denn dieser

virtus est una altissimis defixa radicibus; quae numquam ullā vi labefactari potestCic.

δ)konsekutiv = daher dieser

hoc spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium coniunctionem; quam qui dirimunt, eos morte, exsilio, vinclis, damno coërcentCic.

Als Unregelmäßigkeit ist zu beachten:

a)wenn qui in einem anderen Genus steht, als das vorausgehende Substantiv erwarten lässt. Dies ist der Fall

α)wenn es sich nach dessen Begriff, nicht nach der grammatischen Form richtet

illa furia (ergänze Clodius), qui etc.Cic.

β)wenn es sich nach dem Prädikatsnomen des Relativsatzes oder des Hauptsatzes richtet

patres C. Mucio agrum dono dedere, quae postea sunt Mucia prata appellataLiv.

Helvetii continentur flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividitCaes.

γ)wenn es mehr auf den allgemein gefassten Begriff des vorhergehenden Wortes als auf dessen konkrete Bedeutung hinweist

testarum suffragia, quod illi ostracismum vocantNep.

quae utilitates ex rebus iis, quae sunt inanima, percipianturCic.

daher steht es auch im Neutrum, wenn auf den Inhalt des ganzen Satzes hingewiesen wird

Lacedaemonii Agin regem, quod numquam antea apud eos accĭderat, necaveruntCic.

obsides, quod nulli antea, Persae ei dederuntEutr.

meist mit dem demonstrativen id

Timoleon, id quod difficilius putatur, multo sapientius tulit secundam quam adversam fortunamNep.

b)wenn qui in einem anderen Numerus steht, als das vorhergehende Substantiv erwarten lässt. Dies ist der Fall

α)wenn es nach einem Kollektivbegriff im Plural steht

Caesar equitatum omnem praemittit, qui videantCaes.

besonders in der Wendung ex eo numero qui

unus ex eo numero, qui ad caedem parati erantSall.

β)wenn der relative Satz allgemeiner gefasst wird als der Hauptsatz

si tempus est ullum iure hominis necandi, quae multa suntCic.

Dies ist besonders der Fall, wenn sich das Relativpronomen auf ein Demonstrativpronomen im Neutrum bezieht

Caesar pollicetur, ut, quod quisque eorum in bello amiserit, quae sint penes milites suos, iis, qui amiserint, restituaturCaes.

Auffälliger ist der Singular nach einem Substantiv im Plural Sall. Cat. 56, 5

c)wenn qui in einem anderen Kasus steht, als das Verbum des relativen Satzes erwarten lässt. Dies ist der Fall

α)wenn es durch Attraktion den Kasus des vorhergegangenen Substantivs annimmt

nos hoc confirmamus illo augurio, quo diximusCic.

in iis coloribus, quibus modo dixisti, denominandisGell.

Dies geschieht am häufigsten, wenn zu dem relativen Satz ein Verbum aus dem Hauptsatz ergänzt werden muss

quibus poterat sauciis ductis secumLiv.

cum aliquid agas eorum, quorum consuesti, gaudeoCic.

β)wenn es bei Verbindung mehrerer relativer Satzglieder in dem zweiten in einem anderen Kasus hinzu ergänzt werden muss, als es im ersten steht

huius tyranni quem armis oppressa pertulit civitas paretque cum maxime mortuo, interitus declaratCic.

B)Der Modus ist

1)der Indikativ, wenn das durch den Relativsatz dargestellte Attribut als ein wahrgenommenes oder faktisches hingestellt werden soll. Daher steht auch der Indikativ

a)in der oratio obliqua, wenn durch das Relativpronomen ein Subjekt oder Objekt umschrieben wird oder der Redende den Inhalt des Relativsatzes als seine Wahrnehmung hinstellt

constituunt, ut ii, qui valetudine aut aetate inutiles sunt bello, oppido excedantCaes.

b)wenn der Inhalt des Relativsatzes als etwas Faktisches das Prädikat des Hauptsatzes erklären oder bedingen soll

o fortunata mors, quae naturae debita pro patria est potissimum redditaCic.

ista quidem sententia ea est, quae neque amicos parat neque inimicos tollitLiv.

daher auch, wenn es durch quippe, utpote, ut verstärkt wird

quippe quibus aegre ad undecimum lapidem occursum estLiv.

2)der Konjunktiv, und zwar

a)in der oratio obliqua

apud Hypanim fluvium Aristoteles ait bestiolas quasdam nasci, quae unum diem vivantCic.

b)wenn der Inhalt des Relativsatzes nach der Vorstellung des Redenden nur als möglich hingestellt wird

homines imperiti facilius, quod stulte dixeris, reprehendere, quam quod sapienter tacueris, laudare possuntCic.

c)wenn der Inhalt des Relativsatzes als beabsichtigt hingestellt wird, deutsch auf dass, damit, oder um zu mit Infinitiv

sunt multi, qui eripiunt aliis, quod aliis largianturCic.

d)wenn der Inhalt des Relativsatzes den Grund zu der im Hauptsatz ausgesprochenen Erscheinung darstellen soll, deutsch da, da ja

recte Socrates exsecrari eum solebat, qui primus utilitatem a iure seiunxissetCic.

Caninius fuit mirificā vigilantiā, qui suo toto consulatu somnum non videritCic.

neque est boni neque liberalis parentis, quem procrearis et eduxeris, eum non et vestire et ornareCic.

e)wenn der Inhalt des Relativsatzes als aus der Beschaffenheit des Subjekts im Hauptsatz erfolgend dargestellt werden soll

sapientia est una, quae maestitiam pellat ex animis, quae nos exhorrescere metu non sinatCic.

Dies ist besonders der Fall

α)wenn im Hauptsatz die Beschaffenheit angedeutet wird entweder durch die demonstrativen Wörter is, talis, eiusmodi, tam, tantus oder durch die Adjektive aptus, idoneus, dignus, indignus und andere, deutsch dass oder um zu mit Infinitiv

ego is sum, qui nihil fecerimCic.

nulla acies humani ingenii tanta est, quae penetrare in caelum, terram intrare possitCic.

Livianae fabulae non satis dignae, quae iterum leganturCic.

solum censebant idoneum, cui credereturCic.

β)wenn sich der Relativsatz auf ein allgemeines und unbestimmtes Subjekt oder Objekt bezieht, besonders nach den Verben habere, reperire, invenire, nancisci, quaerere, esse, exsistere, exoriri und nach den Verbindungen nemo est, nullus est, nihil est, quis est, quotus quis que est und anderen

nactus sum, qui Xenophontis similem esse se cuperetCic.

est aliquid, quod non oporteat, etiamsi licetCic.

quis est, qui dicere audeatCic.

nihil est, quod tam miseros faciat, quam impietas et scelusCic.

γ)wenn nach einem Komparativ ein mit dem Relativum gebildeter Vergleichungssatz gebraucht wird

Campani maiora in defectione deliquerant, quam quibus ignosci posset, als dass ihnen usw.Liv.

III)Indefinitpronomen: qui, quae und qua, quod

a)adjektivisch: irgend ein, ~ eine, ~ ein, etwa ein, ~ eine, ~ ein

nisi qui deus subvenerit, wenn nicht etwa ein Gott usw.Cic.

si qui rex, si qua civitas exterarum gentium, si qua natio fecit aliquid in cives Romanos eius modiCic.

si qui etiam inferis sensus estCic.

ut ne quae pars naturae neglegaturCic.

ne qua esset armorum causaCaes.

quaeritur, num quod officium aliud alio maius sitCic.

b)substantivisch: irgendeiner, jemand, irgend etwas

si qui rem neglegentius gessissetCic.

si qui Romae esset demortuusCic.

si quae contra naturam sunt, wenn eins oder das andere usw.Cic.

Alte Formen: Genitiv quoiusPlaut., Dativ quoiPlaut. und quoVarro, Ablativ qui mit der Präposition cum in quicum = quocum (meist mit Beziehung auf eine unbestimmte Person, quocum auf eine bestimmtenach W. Müller Cic. Lael. 77. p. 472)Cic.und andere; selten = quacumVerg. Aen. 11, 822

Plural: Dativ queisTragic. vett.Lucr.Verg. und quīsSall.Hor.und andere, Ablativ queisCatull. 63, 46

Vergleiche auch 2. qui und qua, quo

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

quī, quae, quod, genitive cuius (old, quoius), dative cui (old, quoi), ablative quō, quā (with cum, masculine quīcum or quōcum, rarely cum quō; feminine quācum, rarely quīcum), plural quibus or quīs (with cum, usually quibuscum), pronoun 2 CA-.

I)Interrogatively, who? which? what? what kind of a? (mostly adjective; as substantive, qui asks the nature or character, quis the name)

Ubi alii? Sa. qui malum alii?Ter.

Th. Quis fuit igitur? Py. Iste Chaerea. Th. Qui Chaerea? what Chaerea?Ter.

qui locus estCic.

qui tantus fuit labor?Cic.

rogitat, qui vir essetLiv.

scire, qui sit rei publicae status, what is the state of the countryCic.

quae cura boum, qui cultus habendo Sit pecori canereVerg.

incerti quae pars sequenda esset, which side to takeLiv.

As substantive

nescimus qui sisCic.

nec qui poterentur, satis discerni poteratLiv.

qui ille concessus! what an assembly! Cic.

II)relative (with a substantive or pronoun as antecedent), who, which

habebat ducem, quīcum quidvis rectissime facere possetCic.

ille vir, cui patriae salus dulcior fuitCic.

haec, quae audistisCic.

quod ego fui, id tu hodie esLiv.

coloniam, quam Fregellas appellentLiv.

The substantive is often attracted to the relative clause, especially when a pronoun demonstrative follows

quae res neque consilium . . . Habet, eam regere non potesTer.

ad quas res aptissimi erimus, in iis potissimum elaborabimusCic.

quae augustissima vestis est, vestitiLiv.

alii, quorum comoedia prisca virorum estHor.

si id te mordet, sumptum filii Quem faciuntTer.

Urbem quam statuo, vestra estVerg.

The antecedent is sometimes repeated with the relative

erant itinera duo, quibus itineribus, etc.Caes.

si quod tempus accidisset, quo tempore requirerent, etc.Cic.

The antecedent is often omitted

quicum res tibist, peregrinus estTer.

fecit quod Siculi non audebantCic.

o beati, Quīs ante ora patrum . . . Contigit, etc.Verg.

An antecedent in apposition is regularly attracted to the relative clause

Tolosatium fines, quae civitas est in provinciaCaes.

Amanus, qui mons erat hostium plenusCic.

So in relative clauses giving a personal characteristic as a reason

copiam verborum, quae vestra prudentia est, perspexistis, with your usual intelligenceCic.

utrum admonitus, an, quā est ipse sagacitate, sine duce ullo, i.e. by his own peculiar instinctCic.

A verb of which the relative is subject takes the person of the antecedent

ego enim is sum, qui nihil fecerimCic.

neque enim tu is es qui, qui sis, nesciasCic.

vidistis in vincula duci eum, qui a vobis vincula depuleramLiv.

Themistocles veni ad te, qui intuli, etc.Nep.

With ellipsis of verb

et, quem ei visum esset (sc. facere), fecisset heredemCic.

ad haec, quae visum est, Caesar responditCaes.

hostiaeque maiores, quibus editum est diis, caesaeLiv.

In comparative clauses with superlative

sit pro praetore eo iure quo qui optimo (i.e. quo is est, qui optimo iure est)Cic.

legioni ita darent, ut quibus militibus amplissime dati essentCic.

provincia, ut quae maxime omnium, belli avidaLiv.

By attraction, in the case of the antecedent (Greek constr.)

nos tamen hoc confirmamus illo augurio, quo diximusCic.

sexcentae eius generis, cuius supra demonstravimus, navesCaes.

notante Iudice quo nosti populoHor.

natus est patre, quo diximusNep.

cum quibus ante dictum est copiisLiv.

In the gender and number of a substantive predic.

Belgae, quam tertiam esse Galliae partem dixeramusCaes.

carcer ille, quae lautumiae vocanturCic.

leges, quae fons est iurisLiv.

In the gender and number of an antecedent not expressed

vicinitas, Quod ego in propinquā parte amicitiae putoTer.

laudare fortunas meas, Qui gnatum haberemTer.

quod monstrum vidimus, qui cum reo transigat?Cic.

servitia repudiabat, cuius magnae copiae, etc.Sall.

One relative in place of two in different cases

quem neque pudet Quicquam, nec metuit quemquam (i.e. et qui non)Ter.

omnia quae amisi aut advorsa facta suntSall.

qui iam fatetur . . . et non timeo (sc. quem)Cic.

tyrannus, quem pertulit civitas paretque mortuoCic.

Implying a restriction, who indeed, as far as, all that

omnium eloquentissimi, quos ego audierimCic.

antiquissimi sunt, quorum quidem scripta constentCic.

Catonem vero quis nostrorum oratorum, qui quidem nunc sunt, legit?Cic.

Singular neuter, what, as far as, as much as, to the extent that

quod potero, adiutaboTer.

cura, quod potes, ut valeasCic.

quod ad me attinet, as far as depends on meCic.

quod ad Pomponiam, scribas velim, etc. (sc. attinet), as respects PomponiaCic.

Implying a purpose

equitatum praemisit, qui viderent, to seeCaes.

qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur, in order to bestow itCic.

sibi urbem delegerat, quam haberet adiutricemCic.

milites conduci, qui in Hispaniam traicerenturLiv.

Implying a reason

Miseret tui me, qui hominem facias inimicum tibi, I am sorry for you, that you incur, etc.Ter.

Tarquinio quid impudentius, qui bellum gereret, etc.Cic.

at Cotta, qui cogitasset haec posse accidere . . . nullā in re deeratCaes.

barbari dissipati, quibus nec certa imperia . . . essent, vertunt, etc.Liv.

Heu me miserum, qui spectavi, etc.Ter.

Implying a concession

rogitas? qui tam audacis facinoris mihi conscius sis? although you areTer.

hi exercitu luxuriem obiciebant, cui omnia defuissentCaes.

quis est, qui Fabricii, Curii non memoriam usurpet, quos numquam viderit?Cic.

Rogitas? qui adduxti, etc.Ter.

Implying a result (qui consecutive)

sapientia est una, quae maestitiam pellat ex animis, alone has power to driveCic.

secutae sunt tempestates, quae nostros in castris continerentCaes.

leniore sono uti, et qui illum impetum oratoris non habeatCic.

haud parva res, sed quae patriciis potestatem auferretLiv.

Especially, after a demonstrative pronoun, adjective or adverb

non sum ego is consul, qui arbitrer, etc., such a consul, as to supposeCic.

neque tu is es, qui nescias, etc., no such man, as to be ignorant, etc.Cic.

nomen legati eius modi esse debet, quod inter hostium tela incolume verseturCic.

With quam, after a comparative

non longius hostes aberant, quam quo telum adici posset (i.e. quam ut eo)Caes.

maiores arbores caedebant, quam quas ferre miles possetLiv.

After an adjective of fitness

(Rufum) idoneum iudicaverat, quem mitteret, a fit person to sendCaes.

nulla videbatur aptior persona, quae loquereturCic.

After a verb with indefinite subject or object (described by the relative clause)

sunt qui mirentur, there are some, who, etc.Cic.

erunt qui audaciam eius reprehendantCic.

si quis est, qui putetCic.

ut invenirentur qui proficiscerenturCic.

qui se ultro morti offerant, facilius reperiuntur, quam qui dolorem patienter ferantCaes.

haec habui, de amicitiā quae dicerem, had this to sayCic.

te unum habeo, quem dignum regno iudicemLiv.

Nemost, quem ego magis cuperem videreTer.

nullum est animal, quod habeat, etc.Cic.

Where the relative clause is conceived as a particular fact, it may take the indicative

sunt bestiae quaedam, in quibus inest, etc. (i.e. in quibusdam bestiis inest, etc.)Cic.

sunt, qui eorum sectam sequuntur, i.e. they have followersCic.

Sunt quos . . . iuvatHor.

Sunt, qui non habeant, est qui non curat habere, some (in gen.) . . . one (in particular)Hor.

In place of a pronoun demonstrative and conjunction

res loquitur ipsa, quae semper valet plurimum, and it, etc.Cic.

ratio docet esse deos; quo concesso, confitendum est, etc., and if this is grantedCic.

centuriones hostīs vocare coeperunt; quorum progredi ausus est nemo, but no one of themCaes.

perutiles libri sunt; quos legite, quaeso, therefore read themCic.

III)Indefinite, whoever, any one who, all that, anything that

qui est homo tolerabilis, Scortari noluntTer.

quae res . . . post eum quae essent, tuta reddebat, all that was in his rearCaes.

facilius quod stulte dixeris reprehendere . . . possuntCic.

virgis caesi, qui ad nomina non respondissentLiv.

Any one, any; with si, num, ne; see 2 quis


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu