konsonant.-Konjugation
cadere
cadō cecidī cāsūrus
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
cado, cecidī, cāsūrus, ere (altindisch çad-, Perfekt çaçáda, Futur çatsyanti, »abfallen, ausfallen«), fallen, sinken, zuweilen auch sich senken
I)im Allgemeinen
A)eigentlich
a)von leblosen Subjekten
absolut
quare calix, si cecidit, frangitur; spongia, si cecidit, non frangiturSen.
bis patriae cecidere manusVerg.
articulus ad numerum cadens, der nach dem Takt sich senkende FingerCic.
a mento cadit manusOv.
arma alicui cadunt de manibusCic. (und arma de manibus alicuius delapsa caduntCic.)
cadere ex muroLiv.
ex arborePlin.
e celsiore scopulo, von einer steilen Höhe herabstürzen (bildlich)Amm.
de tertio cenaculo deorsumulg.
tum arbores in te cadentPlaut.
caelo und de caelo (von Meteorsteinen)Liv.
sinuOv.
in terramCic., oder ad terramQuint.
in sinumOv.
in aliquemPlaut.
supra caput alicuiusLucr.
in Euboico litore saxea pila caditVerg.
deorsumPlaut.
gravatimLucr.
So nun besonders
α)von Geschossen: fallen
cadunt tela retusaOv.
in hostemCurt.
in humumCurt.
frustraSen.
ut tela in vanum cadantSen.
levius, auffallenCaes.
so auch von Blitzen
cadentia (einschlagende) fulminaCurt.
quaecumque cadent, in te fulmina missa putesOv.
caelo cadunt fulminaPetr.
fulmina paucorum periculo cadunt, omnium metuSen.
β)vom Würfel und vom Wurf: fallen
ut (talus) cadat rectusCic. Tusc. 3, 54
und (bildlich)
iudice fortunā cadat aleaPetr. poët. 122. v. 174Ter. adelph. 741
und vom Los, bildlichLiv. 2, 12, 16
γ)von Segeln: eingezogen werden
vela caduntVerg. Aen. 3, 207Ov. fast. 3, 585Gloss. IV, 468, 28
und (bildlich = der Zorn legt sich) Ov. art. am. 1, 373
δ)von Gewändern
pallium interdum cadit, ut candidos nudet umerosHieron. ep. 117, 7 extr.
ε)von Flüssigkeiten (von Regen, Schnee, Tau, Wassertropfen, Wellen, Gewässern, Tränen usw.): fallen, sich ergießen
cadere imbresLucr.
imbres cadentesMela
nix cadensLucr.
cadentes assidue nivesMela
ad cenam non ibo, si nives cadentSen. (vergleiche nix)
guttae cadentesCic.
ros caditPlaut., rores caduntPlin.
lacrimae tam iuste cadentesSen.
ha lacrimae per elisionem cadunt nolentibus nobisSen.
sine fine cadentes aquae (Regengüsse)Sen.
haemorrhoides cadere cogitScribon.
e capillis ros caditOv.
cadunt toto de corpore guttaeOv.
und (bildlich)
Graeco fonte cadent (verba)Hor.
ut (Athos) aestimetur altior, quam unde imbres caduntSolin.
in ora, per genas (von Tränen)Ov.
in petram (von einer Quelle)Curt.
in sinum maris (von einem Fluss)Liv.
und so
in mare (von einem Sumpf)Curt.
in Maeandrum (von einem Fluss)Liv.
ex India in Hyrcaniam (vom Meer)Curt.
silanus iuxta cadens (plätschernder)Cels.
ζ)von Schatten: fallen
altis de montibusVerg.
umbra modo brevior modo longior hāc vel illā caditSen.
arboris antiquae quā levis umbra caditTibull.
in ea India umbrae in meridiem caduntPlin.
ne umbrae in corpora cadant (auf einem Gemälde)Quint.
longius cadentes umbrae, die sich verlängernden (der Menschen)Flor.
η)von dem, was auf natürlichem Weg von selbst oder künstlich sich trennt, sich loslöst und abfällt: fallen, abfallen, ausfallen, ausgehen
priora (medicamenta) fasciā deliganda sunt, ne per somnum cadantCels.
an oder von Bäumen oder Pflanzen
folia nunc caduntPlaut.
arbori oder ex arbore folia caduntPlin.
und
casuri flosculiQuint.
motis poma cadunt ramisOv.
und
folia de arboribus caduntMythogr. Lat.
am oder vom tierischen Körper
donec crustae cadantCels.
vitiosi ungues caduntCels.
cadunt capilliPetr.
cadit pilus quadrupedibusPlin.
a fronte (am Vorderhaupt) cadunt piliVulg.
tondenti barba caditVerg.
cadit densCels.
dentes caduntPlaut.Plin.
cadunt alicui dentesSen.
θ)von der Sonne und anderen Gestirnen, vom Tag, von Jahreszeiten: sinken, sich neigen, untergehen (Gegensatz oriri)
in densam umbramCurt., oder in mareFlor. (von der Sonne)
in Oceanum (von Gestirnen)Prop.
Delia (Mond) exoriens simul atque cadensManil.
infra caelum et sidera nox cadit, die Nacht erhebt sich nicht bis zum Himmel und bis zu den SternenTac.
quā (wo) tristis Orion caditHor.
hiems cecidit (ist dahin), referent illam sui mensesSen. ep. 36, 11
daher sol cadens, poetisch = Abend, Westen
iuxta solem cadentemVerg. Aen. 4, 480
soli subiecta cadenti arvaAvien. descr. orb. 273
ι)von Winden, Stürmen, Orkanen: sich legen (Gegensatz surgerevergleiche Drak. Liv. 26, 39, 8 und 29, 27, 10)
ventus premente nebulā ceciditLiv.
ubi primum aquilones (ii namque per aliquot dies tenuerunt) cecidereLiv.
cadente iam euroLiv.
sic cunctus cecidit pelagi fragorVerg.
κ)von Worten usw., dem Mund: entfallen
sic iterat voces et verba cadentia tollitHor.
haec aliis male dicta cadantTibull.
neu tibi pro vano verba benigna cadantProp.
haud irritae cecidere minaeLiv.
λ)(als grammatikalischer und rhetorischer terminus technicus) vom Wort- und Tonfall: abfallen, verlaufen, enden
quod verba melius in syllabas longiores caduntCic.
quā (litterā m) nullum Graecum verbum caditQuint.
quae cadunt similiter, gleiche Abfälle (ὁμοιόπτωτα; dagegen quae similiter desinunt, gleiche Ausgänge [wie unsere Reime], ὁμοιοτέλευτα)Cic. de or. 3, 206
similiter cadens (Gleichheit des Falles) exornatio appellatur, cum etc.Cornif. rhet. 4, 28
ultima syllaba in gravem caditQuint.
cadere numerose, aptissimeCic.
numerus opportune cadensQuint.
b)von lebenden Wesen
α)überhaupt
ubi circumvortor (mich im Tanz herumdrehe), cadoPlaut.
et labaris oportet et arietes et cadasSen.
cecidit coxamque fregitPlin. ep.
sanis pedibus suis cecidit, pedem fregitAugustin.
fratrem suum pugno ictum a Kaesone cecidisseLiv.
si prolapsus cecidissetLiv.
cadere solere und saepius cadere (von Fallsüchtigen)Cels. Plin. Val.
und (bildlich)
magnus orator minime in lubrico versabitur, et si semel constiterit, numquam cadetCic.
und (bildlich)
securus cadat an recto stet fabula taloHor.
ab alto (von Vögeln)Plin.
de equoPlaut. Cic.
de sellaAugustin.
alicui ad pedesEutr.
in terram, in die Erde sinken (vom Körper)Cic.
alte in terramVarr. fr.
in pedes alicuiusSen. rhet.
in patrios pedesOv.
in vulnusLiv.
in vultusOv.
in transtra, sich ganz auf die Ruderbänke niederbeugen (= mit voller Kraft rudern)Lucan.
alicui ad pedesEutr. 4, 7Augustin. serm. 143, 4
alicuius ad pedesVulg. Luc. 8, 41 und Ioann. 11, 32
super collum alicuius (jemandem um den Hals)Vulg. Luc. 15, 20
praecipitemVerg.
pronumOv.
supinumSuet.
honestiusSuet.
β)vom Weib: sich einem Mann hingeben (Gegensatz demitti)Plaut. Pers. 656Tibull. 4, 10, 2Sen. contr. 1, 3, 7
γ)von Neugeborenen
de matre cadensStat. Theb. 1, 60
matre cadensVal. Flacc. 1, 355
und von der Sitte, Neugeborene vor die Füße des Vaters zu legen
tellure cadensStat. silv. 1, 2, 209 und 5, 5, 69
B)übertragen
a)wohin fallen = kommen, geraten
α)überhaupt
abrupte in narrationem, in die E. wie mit der Tür ins Haus fallen (vom Redner)Quint. 4, 1, 79
β)in oder auf eine Zeit fallen, in ihr eintreten
in id saeculum Romuli cecidit aetasCic.
considera, ne in alienissimum tempus cadat adventus tuusCic.
besonders von Zahlungen: fällig werden, einkommen
in eam diem cadere nummos, qui a Quinto debenturCic.
sed ei ex praediis, ut cadet, ita solveturCic.
γ)in die Sinne oder geistige Anschauung fallen, kommen, ihr anheimfallen, unterworfen werden
sub sensum aliquemCic.
sub sensum cernendiCic.
sub oculos, sub aspectum, in conspectumCic.
sub aspectum et tactumCic.
sub aurium mensuram aliquamCic.
sub iudicium sapientis et delectumCic.
sub intellegentiamCic.
in deliberationem, in nostram intellegentiamCic.
ne in cogitationem quidem, nicht einmal gedacht werden könnenCic.
δ)in eine gewisse Klasse usw. fallen, ihr zufallen, anheimfallen, zu ihr gehören
in idem genus orationisCic.
und
sub eandem rationemCic.
in unam quaestionem (von mehreren)Quint.
sub nullam regulam cadere posse, unter keine Regel gebracht werden könnenSen.
ultra medicinae professionemScrib.
ε)in einen Zustand, in ein Verhältnis fallen, verfallen, geraten, ihm anheimfallen
von Personen
in morbumCic.
in unius potestatemCic.
sub populi Romani imperium ditionemqueCic.
in offensionem alicuiusCic.
in suspicionem alicuiusNep.
und
in aliquam vituperationemCic.
in peccatum, der S. verfallenAugustin. in psalm. 65, 13
ζ)an jemanden fallen, jemandem zufallen, anheimfallen, zuteil werden
mit Angabe »an wen?« durch ad mit Akkusativ
regnum praeceps ad servitia (die Sklaven) caditLiv.
ad regna alicuiusLucr.
und durch Dativ
quibus ad portas cecidit custodia sorti (Ablativ)Verg.
η)auf jemanden fallen, das heißt jemanden treffen, auf jemanden oder etwas Anwendung finden, auf oder für jemanden oder etwas passen, jemandem beigelegt werden können, zugemutet werden können, mit etwas stimmen
non cadit in hos mores, non in hunc hominem ista suspicioCic.
hoc verbum, hoc nomen cadit in aliquemCic.
non cadit in te superbiaCurt.
cadit ergo in bonum virum mentiri emolumenti sui causā, criminari etc.?Cic.
cadit igitur in eundem et misereri et invidereCic.
in consuetudinem nostram non caderet, es würde mit unserem Sprachgebrauche nicht übereinstimmenCic.
b)seinem Verlauf oder Erfolg nach fallen = eintreten, sich ereignen, sich zutragen, so und so ausfallen, ablaufen, von Ereignissen, Versprechen und dergleichen
quae tum maxime acciderant, casura praemonensLiv.
si quid adversi casurum foretLiv.
quid, si hostem habuissemus, casurum fuissetLiv.
vota cadunt, treten ein, das heißt gehen in ErfüllungTibull. 2, 2, 17 (verschieden von omnia ingrato litore vota cadunt, bildlich = bleiben unerfülltProp. 1, 17, 4)
c. fortuitoCic.
c. feliciterSen. rhet.
c. maleCaes.
hoc adhuc percommode cadit, quod (dass usw.)Cic.
quod melius caderet nihil vidiCic.
res cecidit praeter opinionemNep., oder aliter ac putaramCic.
cecidit ut volumus et optamus (ganz erwünscht)Cic.
commodius cadere non potuitCic.
durius et contra praedicta cadentibus rebusSuet.
si non omnia caderent secundaCaes.
ut irrita promissa eius caderentLiv.
res quocunque cadent etc.Verg.
leviter curare videtur, quo promissa cadantHor.
etsi verebar, quorsum id casurum essetCic.
aliorsum vota cecideruntFlor.
ni misericordia in perniciem casura essetCic.
cadere ad oder in irritum, fehlschlagen, vereitelt werden, fruchtlos bleiben (von Hoffnung usw.)Liv. Tac.
so auch
in cassumPlaut. Lucr., und frustraTac.
mit Angabe »wem?« etwas eintritt, sich ereignet, begegnet, durch Dativ
ut nihil ipsis iure incommodi cadere possitCic.
insperanti mihi cecidit, ut etc.Cic.
hoc cecidit mihi peropportune, quod etc.Cic.
nihil mihi optatius cadere potest, quam ut etc.Cic.
qua in re mihi videtur illud perquam venuste (ganz allerliebst) cecidisse, ut (dass) etc.Cael. in Cic. ep.
sed certe a te mihi omnia semper honesta et iucunda cecideruntCic.
nimia illa libertas et populis et privatis in nimiam servitutem cadit, schlägt um in usw. (wie μεταβάλλει)Cic. de rep. 1, 68
c)gleichsam zu Boden fallen, sinken
α)von Personen
αα)durch Verlust der Macht, des Ansehens, des Kredits im Staats- und Privatleben
turpius est enim privatim cadere quam publiceCic.
tam graviter c.Cic.
eminentis vitae exitus est cadereSen.
ββ)durch Verlust des Prozesses: den Prozess verlieren, verurteilt werden, absolutTac. hist. 4, 6
in iudicioCic.
causāCic.ICt., oder formulāSen. Quint., infolge eines Formfehlers den Prozess verlierens. Piderit Cic. de or. 1, 166; Halm Cic. Mur. 9
coniurationis crimineTac.
ore impudico (accusatoris)Tac.
γγ)durch Verlust des moralischen Haltes, Mutes
frangi repente et ita cadere, ut nulla res te ad aequitatem animi possit postea extollereCic.
non debemus ita cadere animis (den Mut verlieren), quasi etc.Cic. ep. 6, 1, 4
β)von Leblosem
αα)durch Abnahme der extensiven oder intensiven Stärke sinken, schwinden
cadunt viresLucr.
cadit vis ventiLiv.
cadit alicui iraLiv., und (poetisch) cadit ira fulminisProp.
cadit ira metuOv.
ββ)durch Abnahme des moralischen Haltes sinken, entsinken
nec debilitari animos aut cadere patitur (amicitia)Cic.
castris amissis oder alienis cladibus ceciderant animiLiv.s. Drak. Liv. 1, 11, 3
cecidere illis animique manusqueOv.
γγ)durch Abnahme oder Verlust der Geltung, Macht fallen, sinken, an Geltung verlieren, an Bedeutung verlieren, an Ansehen verlieren
pretia militiae casura in paceLiv.
tua laus pariter cum re publica ceciditCic.
tanta civitas si cadetCic.
auctoritas principum ceciditCic.
multa renascentur, quae cecidere, cadentque quae nunc sunt in honore vocabulaHor.
si magnus vir cecidit, magnus iacuitSen.
huc cecidisse Germani exercitus gloriam, ut etc., so weit (so tief) sei der R. des germ. H. gesunken, dass usw.Tac.
Unpersönlich
periculum est, ne cadaturAugustin. de dono persev. 1
II)prägnant: fallen = hinsinken, zusammensinken
a)von leblosen Subjekten
α)einfallen, einsinken, zusammenfallen, zusammensinken, verfallen, versinken
cadunt toti montesLucr.
at mundus aliquando est casurus?Ps. Quint. decl.
von menschlichen Gliedmaßen
cadunt alicui oculi, fallen zuCic.
cadentes in ipso opere oculiSen.
cadentes iam oculos ad meum nomen erexitSen. rhet.
venas cadentes vino fulcire oder reficereSen.
β)erobert und zerstört werden, von Städten
non tota cadet TroiaOv.
cadere Argolico sub milite TroiamOv.
b)von lebenden Wesen: tot hinsinken
α)von Menschen
teils gewaltsam
sowohl durch fremde Hand, im Kampf, Krieg, oder durch Gift, durch das Henkerschwert usw., hinterlistig usw.
pauci de nostris caduntCaes.
pauci utrimque cecidereLiv.
ante signa circaque omnes ceciderantLiv.
adversum femur tragulā graviter ictus ceciditLiv.
confossi cecideruntLiv.
cadere in acieCic., in proelio, in eo belloNep.
acie civiliOv.
pugnā CannensiLiv.
inter signa SamnitiumLiv.
in HispaniaLiv.
in pio officioOv.
telisTac.
iaculo eminusOv.
und
Marte suo per mutua vulneraOv.
und
per aliquem iustā morteHor.
per acies aut proscriptioneTac.
fraude muliebriTac.
poenali gladio (unter dem Henkerschwert)Amm. 27, 12, 3
pro patriaQuint.
pro optimatibusTac.
neque illius interest, quemadmodum aut ubi cadamIustin.
in pugna acceptis a forti adversario vulneribus honeste cadereCic.
super LX milia non armis telisque Romanorum, sed … oblectationi oculisque cecideruntTac.
cadere cum dignitateCic.
iure belliTac.
mit Angabe »von wem?« durch ab mit Ablativs. Burm. Ov. met. 5, 192; Nipp. Tac. ann. 16, 9; Ruhnk. Suet. Oth. 5, 1
a tanto viroOv.
a centurione advorsis vulneribus tamquam in pugnaTac.
nihil referre an ab hoste in acie an in foro sub creditoribus caderetSuet.
poetisch durch bloßen Ablativ
Thessalo victoreHor.
mit Angabe »wem zuliebe?« durch Dativ
illud rogo, legi potius quam scorto cadat (hingerichtet werde)Sen. contr. 9 (4), 25. § 8
als auch durch eigene Hand
suā manuTac.
exitu voluntarioTac.
teils durch des Schicksals Hand in den Tod sinken, ins Grab sinken
vivam, si vivet; si cadet illa, cadamProp.
cadere ferrove fatoveOv.
β)von Opfertieren: als Opfer geschlachtet werden, geopfert werden
si tener pleno cadit haedus annoHor.
hostia cadit ante arasVerg.
quae prima hostia ante foculum ceciditVal. Max.
mit Angabe »wem?« durch Dativ
agna cadet vobisTibull.
ovis cadit deoOv.
und (bildlich)
nostrae cadens ferus Hannibal iraeCorn. Sever. (poët.) bei Sen. suas. 6, 26
☞Ablativ Partizip Präsens cadentiLucr. 3, 466
Genitiv Plural cadentumVerg. Aen. 10, 674 und 12, 410Sil. 4, 424
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cadō, cecidī, casūrus, ere CAD-, to fall, fall down, descend
lucrumae cadunt gaudioTer.
(apes) praecipites caduntVerg.
caelo ceciderunt sereno FulguraVerg.
a mento cadit manusOv.
de manibus arma cecidissentCic.
vela cadunt, are furledVerg.
Altius atque cadant imbres, from a greater heightVerg.
To fall, fall down, fall prostrate, fall over
ne ille ceciderit, has had a fallTer.
velut si prolapsus cecidissetLiv.
prolapsa in volnus moribunda ceciditLiv.
in pectus pronusOv.
casura moenia TroumOv.
casurae arcesVerg.
Of heavenly bodies, to set, go down, fall, sink
iuxta solem cadentemVerg.
quā (nocte) Orion caditHor.
oriens mediusve cadensve PhoebusOv.
primis cadentibus astris, fading, i.e. at dawnVerg.
To fall off, fall away, fall out, drop off, be shed
barbaVerg.
Prima (folia) caduntHor.
gregibus lanae caduntOv.
poma ramisOv.
elapsae manibus cecidere tabellaeOv.
Of a stream, to fall, empty itself
in sinum marisLiv.
Of dice, to be thrown, fall, turn up
illud, quod cecidit forteTer.
Of shadows, to be thrown, fall (poet.)
cadunt de montibus umbraeVerg.
To fall dead, fall, die, be slain
in acieCic.
Civili acieOv.
pauci de nostris caduntCaes.
plures Saguntini cadebant quam PoeniLiv.
ante diem, prematurelyVerg.
suo Marte (i.e. suā manu)Ov.
iustā MorteHor.
femineo MarteOv.
a tanto viroOv.
a centurioneTac.
In pio officioOv.
in patriā cadendum est, we must perishCic.
Of victims, to be slain, be offered, be sacrificed, fall (poet.)
Multa tibi cadet hostiaVerg.
Si tener cadit haedusHor.
Victima vota caditOv.
Of a woman, to yieldTib.
Figuratively, to come, fall under, fall, be subject, be exposed
sub sensumCic.
in conspectum, to become visibleCic.
si regnum ad servitia caderet, into servile handsLiv.
sub imperium RomanorumCic.
in deliberationemCic.
in suspicionem alicuiusNep.
To belong, be in accordance, agree, refer, be suitable, apply, fit, suit, become
non cadit in hos mores ista suspitioCic.
cadit ergo in bonum virum mentiri?Cic.
Heu, cadit in quemquam tantum scelus?Verg.
sub eandem rationemCic.
Of time, to fall upon
in alienissimum tempusCic.
in hanc aetatemCic.
To fall due
in eam diem cadere nummosCic.
To befall, fall to the lot of, happen, come to pass, occur, result, turn out, fall out
mihi peropportuneCic.
insperanti mihi cecidit, ut, etc.Cic.
Sunt quibus ad portas cecidit custodia sortiVerg.
Ut illis ... voluptas cadatHor.
verba cadentia, uttered at randomHor.
verba si Graeco fonte cadent, be derived fromHor.
verebar quorsum id casurum esset, how it would turn outCic.
praeter opinionemNep.
si quid adversi caderetLiv.
fortuito in melius casuraTac.
curare Quo promissa cadent, how fulfilledHor.
Vota cadunt, are fulfilledTib.
tibi pro vano benigna cadantProp.
Quo res cumque cadentVerg.
si non omnia caderent secundaCaes.
ut inrita promissa eius caderentLiv.
libertas in servitutem caditCic.
in hunc hominem ista suspitioCic.
ad inritum cadens spes, turning out to be vainLiv.
To lose strength, fall, perish, be overthrown, drop, decline, vanish, decay, cease
cadentem rem publicam fulcireCic.
tua laus pariter cum re publica ceciditCic.
virtute Neronis Armenius ceciditHor.
non tibi ira ceciditLiv.
animus, to fail.Liv.
cadere animis, to lose courageCic.
cecidere illis animiOv.
To fail (in speaking), falter
orator cadetCic.
Causā cadere, to lose the cause
cadere in iudicioCic.
Ut cecidit fortuna PhrygumOv.
Of the countenance or features
tibi tamen oculi, voltus, verba cecidissent, i.e. expressed terrorCic.
Of words
Multa renascentur, quae iam cecidere, fallen into disuseHor.
Of theatrical representations, to fail, be condemned
cadat an recto stet fabula taloHor.
Of the wind, to abate, subside, die away
cadit EurusOv.
venti vis omnis ceciditLiv.
Of words and clauses, to be terminated, end, close
verba melius in syllabas longiores caduntCic.
similiter cadentia, having the same endingsCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu