konsonat. Dekl. (3. Dekl.)
lapis lapidis m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
lapis, idis, maskulin (vergleiche griechisch λέπας, kahler Fels), der Stein
I)im Allgemeinen (Synonym saxum, der größere Stein, Felsstein, daher oft verbunden lapides saxaque), oft kollektiv
lapis silexPlaut.und andere
lapis quadratus (kollektiv)Varro fr.Sen.und andere
structilis, BausteinICt.
Tiburtinus (kollektiv), tiburtinische QuadernAmm.
vivus, FeuersteinCurt.
coctilisSen.
bibulus, BimssteinVerg.
solidusSen.
durusPlin.
ardens, MeteorsteinLiv.
terminalis, GrenzsteinAmm.
muralis, Oros
lapis fundae, SchleudersteinVulg.
primarius, GrundsteinVulg.
emporium lapide sternereLiv.
e lapide naumachiae circum maximum exstruereSuet.
e lapidibus templo Iovis Capitolini destinatis filio monumentum exstruereSuet.
undique in muros lapides iaci coepti suntCaes.
lapides iaciendos curareCic.
lapides mittere in aliquemPetron.
fundā mittere lapidesLiv.
ad lapides et arma discurrereTac.
eminus glande aut lapidibus pugnareSall.
aliquem lapidibus prosequiCic.
lapide percutiCic.
lapide ictum (durch einen Steinwurf) interireNep.
und so
lapide ictum ex muro perireCaes.
lapidibus aliquem cooperire oder obruereCic.
ingenti lapidum saxorumque nimbo classem operireFlor.
aliquem lapidibus prosternereVal. Max.
alicuius domus fracta coniectu lapidum (durch Steinwürfe)Cic.
membra, quae debilitavit lapidibusCic.
vehicula ne lapidibus quidem fulta in eodem vestigio quiescebantPlin. ep.
in lapidem verti (verwandelt werden), von der NiobeHieron. epist. 69, 2
lapidibus pluit, es regnet Steine (vom Himmel), es fällt ein SteinregenLiv.
lapide candidiore diem notare, als einen glücklichen bezeichnen (vergleiche lapillus Nummer I)Catull. 68, 148
Sprichwörtlich
verberare lapidem, vergeblich sich abmühenPlaut. Curc. 197
lapides loqui, Dinge, die wie ein Stein aufs Herz fallen, das heißt verdrießliche Dinge redenPlaut. aul. 152
alterā manu ferre lapidem, panem ostentare alterāPlaut. aul. 195
ad eundem lapidem bis offendere, zweimal denselben Fehler begehenAuson. epist. 11. p. 169 Schenkl
elliptisch
bis ad eundemCic. ep. 10, 20, 2
als Sinnbild der Dummheit: Stein, Stocks. Brix Plaut. mil. 236 ;Wagner Ter. heaut. 831
neque habet plus sapientiae quam lapisPlaut.
quid stas, lapisTer.
und der Gefühllosigkeit
ah lapis est ferrumqueTibull.
vergleiche
lapides mehercule omnes flere ac lamentari coëgissesCic.
II)insbesondere
1)ein GrenzsteinLiv.und andere, Gegenstand religiöser Verehrungsiehe Dissen Tibull. 1, 1, 11
2)ein GrabsteinProp. Tibull.
so auch
lapis ultimusProp.
3)wie λίος = ein Edelstein oder eine PerleCatull.Ov. Tac.
gemmae et lapidesHor.
lapidum gemmarumque fulgorSen.
4)der Marmorstein, Marmor
lapis PhrygiusHor.
PariusVerg.
Numidicus, ThasiusSuet.
albus, weiße Marmorplatte (als Tisch)Hor.
5)der Mosaikstein
lapides variiHor. sat. 2, 4, 83
6)der Meilenstein, die an den Heerstraßen je 1000 Schritte (rund 1,5 km) von einander entfernt standen; daher zur Bezeichnung von Ortsentfernungen
intra vicesimum lapidemLiv.
ad quintum lapidem, beim fünften Meilenstein, fünf (römische) Meilen von RomNep.
und so
ad sextum lapidem a ViennaSen.
7)der Stein, der steinerne Tritt, auf dem der Präko (Herold) stand, wenn Sklaven verkauft wurdenPlaut. Bacch. 815
daher
duos de lapide emptos tribunosCic. Pis. 35
8)Iuppiter lapis, der Jupiter-Stein, ein Donnerkeil (Kies), den man als Symbol Jupiters beim Schwur in der Hand hielt
Iovem lapidem iurare, beim Jupiter-Stein schwörenCic. ep. 7, 12, 2
☞α)Ablativ auch lapidiLucr. 1, 884
archaistischer Ablativ lapiEnn. ann. 398
β)Archaistischer Genitiv Plural lapiderumC. Gell. bei Charis. 54, 26
γ)(wie ἡ λίθος), femininEnn. ann. 553Varro r. r. 3, 5, 14Ampel. 8, 11Gromat. vet. 362, 13 sqq.Iul. Valer. 2, 18. p. 100, 22 Kuebler
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
lapis, idis, masculine a stone
undique lapides in murum iaci coepti suntCaes.
eminus lapidibus pugnareSall.
lapides omnīs flere ac lamentari coëgissesCic.
Ossa lapis fiuntOv.
bibulus, pumicestoneVerg.
Parius, Parian marbleVerg.
lapides varios radere, mosaicHor.
lapide diem candidiore notare, to mark as a lucky dayCatull.
As a term of reproach
i, quid stas, lapis? Quin accipis?Ter.
A monument to mark distance, mile-stone (at intervals of 1000 paces)
sextus ab urbe lapisOv.
intra vicensimum lapidemLiv.
The auctioneer's stone at a slave sale, platform
praeter duos de lapide emptos tribunosCic.
A landmark, boundary-stone
sacerLiv.
A grave-stone, tomb-stone
his scriptus notisTib.
ultimusProp.
A precious stone, gem, jewel, pearl
gemmas et lapidesHor.
clari lapidesHor.
A statue
Iovem lapidem iurare, the statue of JupiterCic.
albus, a marble tableHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu