quam
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
quam, Adverb (Akkusativform von qui, analog mit tam), auf welche Weise, wie, emphatisch in welchem Grade, wie sehr
I)in der Korrelation
A)in Vergleichungen
a)in der Korrelation mit tam, siehe 1. tam
mit ausgelassenem tam
homo non, quam isti sunt, gloriosusLiv.
exibit quam saepe, timeTibull.
quam si = tamquam si, gleich als wenn, als ob, wieCic. Planc. 60
So mit und ohne tam, namentlich
α)bei possum (queo)
tam consimilis (imago) est, quam potest, so ähnlich wie möglich, möglichst ähnlichPlaut.
tam confido, quam potest, so sehr wie möglichPlaut.
gewöhnlich mit ausgelassenem tam
tusa cribrataque vino qu. possit excellenti, so ausgezeichnetem wie möglichPlin.
öfter beim Superlativ
qu. maximā possum voce dico, mit so sehr starker St. wie möglichCic.
qu. queas minimoTer.
quam verissime poteroSall.
quam maximis potest itineribusCaes.
qu. celerrime potuitCaes.
und elliptisch ohne possum, möglichst, recht sehr, gar sehr
bei Adjektiven und Adverbien im Positiv und Superlativ
cena quam opimaAuct. b. Hisp.
sementes quam maximas facereCaes.
quam plurimi collesCaes.
quam plurimi diesPlin. ep.
hortor, ut quam plurima proferasPlin. ep.
quam plurimo (möglichst teuer) vendereCic.
suos valde quam paucos habet, gar sehr wenigeBrut. in Cic. ep.
nimis quam, möglichst sehr, gar sehrPlaut.
quam familiariterTer.
qu. maximus numerus, eine möglichst große Z.Caes.
qu. saepissime, möglichst oftCic.
qu. maxime, siehe māximē (unter magis Nummer I, B, a)
qu. primum, sobald wie möglich, möglichst baldCic.und andere
bei Verben
nam, quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixitCic. ad Q. fr. 2, 4 (6), 5
β)(mit ausgelassenem tam): quam longus est, so lang … ist, das heißt der (die, das) ganze lange
nocte, quam longa est, die ganze lange N.Verg.
hiemem, quam longa (est), den ganzen langen Winter Verg.
b)in der Korrelation mit tantus, tanti, tanto, siehe tantus
c)in der Korrelation mit sic
quam multā grandine nimbi crepitant, sic heros … pulsatVerg. Aen. 5, 458 sq und mit ausgelassenem sicVerg. Aen. 6, 305 sqq.
d)in der Korrelation mit einem Komparativ und mit Begriffen, die eine vergleichende Beziehung zulassen: wie, als
maior pecunia, qu. quantaCic.
plures, qu. quotCic. und bloß plures, quamLiv.
plus, quam quodCic.
nihil est magis timendum, quam etc.Cic.
his quam physicis potius credendumCic.
prius quam, siehe prius
und: quam qui, quam ut nach dem den zu hohen Grad bezeichnenden Komparativ
maior sum, quam cui possit etc., zu groß, als dass usw.Ov.
indulgebat sibi liberius, quam ut etc.Nep.
nach magis mit Positiv zur Umschreibung des Komparativs
magis audacter, quam parateCic.
und nach dem Komparativ statt magis mit Positiv
vehementius quam cauteTac.
regelmäßig auch im zweiten Glied der Komparativ des Adjektivs und Adverbs (wo im Deutschen der Positiv steht), wenn angegeben werden soll, dass die erste Eigenschaft die zweite überwiegt, deutsch gewöhnlich mehr mit Positiv … als mit Positiv
longior quam latiorCic.
libentius qu. veriusCic.
durch eine Art Anakoluth beide Adjektive im Positiv, indem die vergleichende Beziehung, die anfänglich nicht berücksichtigt wurde, nachträglich hinzugefügt wirdvergleiche Passows griechisch Handwörterb. unter ἤ
tacita bona est mulier quam loquens, mehr als einePlaut.
claris maioribus quam vetustis, mehr als von alten AhnenTac.
ebenso in der Vergleichung zweier Substantive
nec me mea ars, quam benevolentia perturbat, mehr alsCurt.
cedere loco consilii quam formidinis arbitrantur, mehr als der F.Tac.
in der Korrelation mit einem Superlativ in der Bedeutung eines gesteigerten Komparativ
cum tyranno, quam qui umquam saevissimoLiv.
nach den eine Vergleichung zulassenden Verben malle und pleonastisch magis malle, potius malle, siehe mālo
nach praestatCaes. b. G. 7, 17, 4
nach statuoNep. Dat. 8, 1
nach proboTac. ann. 1, 58
nach voloLiv. 3, 68, 11; 25, 29, 6
nach den eine Vergleichung zulassenden Begriffen, wie nach aeque (ebenso), nach plus (mehr), supra (mehr), ultra (weiter), contra, secus, alius, aliter, alibi, dissimilis, diversus
mit ausgelassenem alius
ne quis Asiae rex sit quam ille, keiner (= kein anderer) als usw.Curt.
quid est compati, quam cum alio pati, was ist M. (anderes) als usw.Tert.
so auch nach Zahlbegriffen
haud centesimam partem laudat, quam etc.Plaut.
intra quintum, quam affuerat, diemSuet.
ut vix dimidium, quam quod acceperat, tradideritLiv.
ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigitColum.
endlich: quam pro mit Ablativ eines Substantivs nach Komparativen und Zahlbegriffen, um anzugeben, dass der verglichene Gegenstand mit dem zur Vergleichung gezogenen im Missverhältnis steht, deutsch als im Verhältnis zu usw. als man nach Verhältnis des und des usw. erwarten durfte
proelium atrocius quam pro numero pugnantium editurLiv.
multiplex quam pro numero damnum estLiv.
B)in der Korrelation mit Zeitbegriffen: als, nachdem
postero die oder postridie quam etc.Cic.
pridie quam etc.Cic.
saeculis multis ante, quam etc.Cic.
venerunt post diem sextum, quam etc.Cic. fil.
septimo die, quam etc.Liv.
II)ohne Korrelation: zur Bezeichnung des Grades, wie, in welchem Grade, wie sehr, wie wenig, wie so gar nicht
a)in indirekter Rede
α)bei Adverbien und Adjektiven
memoriā tenetis, quam valde admurmurarintCic.
nescis, quam magnum flagitium admiserisPetron.
quam sint morosi, qui amant, vel ex hoc intellegi potestCic.
ut illud, quod cupiat, ostendatur, quam leve, quam contemnendum, quam nihil (wie wenig wert) sit omninoCic.
β)bei Verben
nescis, quam doleamTer.
illuc intendenda mens, quam omnia ad victoriam spectentQuint.
attende iam, quam ego defugiam auctoritatem consulatus mei, wie wenig ich meine konsularische Wirksamkeit verleugneCic.
b)in der Frage und im Ausruf
α)bei Adverbien und Adjektiven
quasi ego, quam dudum? rogemTer.
quam multum?Quint.
quam cito illa omnia ex laetitia et voluptate ad luctum et lacrimas recĭderunt! Cic.
quam nihil est totus homuncio! wie so gar nichtsPetron.
quam nihil praetermittis in consilio dando!Cic.
quam multa quam paucis!Cic.
β)bei Verben
quam gaudeo! Ter.
quam timeo, quorsum evadas! Ter.
ut se accusari nolunt, quam cupiunt laudari! Cic.
quam hoc non curo! wie wenig kümmere ich mich darum! Cic.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
quam, adverb qui
relative, in what manner, to what degree, how greatly, how, how much
nescis quam doleamTer.
vide, quam te amarit isCic.
declaravit quam odisset senatumCic.
docebat, quam veteres quamque iustae causae intercederentCaes.
ut sentias quam vile sit corpusLiv.
Vive memor quam sis aevi brevisHor.
ut nobis tempus quam diu diceremus praestitueresCic.
mire quam illius loci cogitatio delectat (i.e. mirum est, quam, etc.), wonderfullyCic.
Interrogatively, how?
quam avidum in pecuniis (hunc fuisse censetis)?Cic.
quam multis custodibus opus erit?Cic.
quam longe est hinc in saltum vestrum?Cic.
In exclamations, how! how very!
quam cupiunt laudari!Cic.
quam terribilis aspectu (incedebat)!Cic.
quam nihil praetermittis in consilio dando!Cic.
Quam paene regna Proserpinae vidimus!Hor.
Especially, in comparisons, in what degree, as
nihil est tam populare quam bonitasCic.
quid est oratori tam necessarium quam vox?Cic.
tam diu requiesco, quam diu ad te scriboCic.
tam esse clemens tyrannus, quam rex importunus potestCic.
quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus estSall.
tam sum amicus rei publicae quam qui maximeCic.
Non verbis dici potest Tantum quam navigare incommodumstTer.
maria aspera iuro Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam ne, etc.Verg.
intentis, non ab irā tantum, quam quod urbs videbatur, etc.Liv.
dimidium tributi quam quod regibus ferre soliti erant, half as much tribute as, etc.Liv.
nihil aeque eos terruit, quam robur imperatorisLiv.
quam multā grandine nimbi crepitant, sic ictibus heros Creber pulsatVerg.
With ellipsis of tam, as much as, to the extent that, as . . . as
quam voletis multi dicent, as many of you as chooseCic.
quam diu vixit, all his lifeCic.
quam diu tu voles, as long as you willCic.
non militum fiduciā quam iuventutis, not so muchLiv.
tyrannus, quam qui umquam, saevissimus, never surpassed in crueltyLiv.
Huc turba ruebat . . . Quam multa cadunt folia, as numerous asVerg.
With superlative and possum or (old) queo
ut te redimas captum quam queas Minumo, at the lowest price you canTer.
quam plurimos potest equites educitSall.
quam maximis potest itineribus pervenitCaes.
quam maxime possem, contenderem, to the utmost of my powerCic.
With superlative and ellipsis of possum, in the highest degree, as . . . as possible, extremely, very
quam minimum spati daretur, the shortest time possibleCaes.
quam plurimo vendere, at the highest priceCic.
ut quam primum accederet, as soon as possibleCic.
quam primum, forthwithVerg.
Colloquial
quam familiariter, veryTer.
Implying difference of degree (after a comparative or word of comparison), than
acrior quam ego sumCic.
omnia sunt citius facta quam dixiCic.
nec diutius vixit quam locuta estCic.
ut aditus non magis nobilitati quam virtuti pateretCic.
istas tu partīs potius quam defectionem vocas?Cic.
Nec tibi grata minus pietas . . . Quam fuit illa IoviOv.
se temere magis quam satis caute inferreLiv.
non locuta est ferocius quam poculum inpavide hausitLiv.
speciem gloriae vehementius quam caute appetebatTac.
maiorem pecuniam polliceri, quam quantam hic dedissetCic.
ne libentius haec evomere videar quam verius, with more satisfaction than accuracyCic.
pestilentia minacior quam perniciosior, more threatening than destructiveLiv.
turbavit ordinem non acrior quam pertinacior impetusLiv.
quid hoc fieri turpius potest, quam eum . . . labiCic.
ne aliter, quam ego velim, meum laudet ingenium, otherwise than as I wishedCic.
quis antea, quis esset, quam cuius gener esset, audivit? sooner . . . thanCic.
pridie quam a me tu coactus eo profitere, on the day before. virtus nihil aliud est quam in se perfecta naturaCic.
nil aliud agens quam ut, etc., with no other purpose than, etc.Liv.
saepe supra feret, quam fieri possit, more thanCic.
ultra quam satis est, produciturCic.
Praegn., after verbs implying preference or superiority, rather than
praestare omnīs perferre acerbitates, quam non civibus parentarentCaes.
si eligere commodissimum quodque, quam sese uni vellent addicereCic.
esse quam videri bonus malebatSall.
malae rei se quam nullius duces esse voluntLiv.
statuit congredi quam refugereNep.
After expressions of time, later than, after that, after
die vicensimo quam creatus erat dictaturā se abdicavitLiv.
anno trecentesimo altero quam condita Roma eratLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu