Adjektiv a/o-Dekl. dreiendig
mortuus a um
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
morior, mortuus sum, moritūrus, morī (wie mors von Wurzel mor), sterben
I)eigentlich: von lebenden Wesen = sterben, von Tieren auch = verrecken, krepieren, besonders im Bild = verenden
ii qui iam sunt mortui (Gegensatz ii qui vivunt)Cic.
moriendum est mihiSen. rhet.
cum mori coepisset, als er im Sterben lagVopisc.
murena in piscina domi suae mortuaMacr.
canis aeditui mortuaIul. Obsequ.
morientia lumina, die gebrochenen AugenOv. (morientes oculiAmm. 16, 12, 53)
mori ab aliquo = interfici ab aliquoCic. ep.
m. ex vulnereLiv., ex vulneribusPollio in Cic. ep.
morte suā, eines natürlichen Todes sterbenSen.
inhonestā morte suspendio, sich hängenPlaut.
ferroLiv.
anginā acerrume (reißend dahinsterben, von Schweinen)Plaut.
morboNep.
hoc morboCic.
fameCic.
veneno potoSen.
risuFest. fr.
frigoreHor.
desiderio alicuiusCic.
inter medicorum manusAugustin.
in armisSen. Verg.
in suo lectuloCic.
in mariCic.
in patria saepe servataLiv. epit.
in quinto sulco (v. Pflugstier)Plaut.
huius domi, in dessen HauseCic.
propter aliquemSen.
pro amicoCic., pro patriaCic.
repentino (plötzlich)Cic.
bene, in EhrenLiv., ruhigPlin. ep.
fortiterLiv.
honeste, prudenter, fortiterSen.
aequo animoLact.
secundis suis rebusCic.
uxore gravidā relictāLiv.
ego moriar stando, im Stehen, stehendAmm.
mori intra paucos diesLiv.
paucis post diebusSall.
octavā horā, occidente soleCic.
si mortuum tibi filium dolesSen.
cum iam pro condemnato mortuoque esset, für tot galtCic.
voces morientes, eines SterbendenCic.
und so
artus morientesOv.
moriar, si oder ni, ich will des Todes sein usw.Cic.
moriere, si vocem emiserisLiv.
in studio dimetiendi caeli m., sich mit der Ausmessung des Himmels bis zum letzten Atemzuge beschäftigenCic.
Partizip moritūrus, teils = im Begriff zu sterbenCic. Arch. 20 und andereLiv. 4, 2, 8und anderes. Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 3. S. 585 u. 586, teils = bereit (entschlossen) zu sterbenVerg. Aen. 2, 511und andere, teils = bestimmt zu sterben, der sterben muss, sterblichHor. carm. 1, 28, 6 und 2, 3, 4Sen. ep. 77, 12Lucan. 2, 524Vergleiche Hildebr. Apul. met. 4, 30 p. 289, a
II)übertragen
A)von Personen: sterblich verliebt sein, ganz aufgelöst sein in LiebeslustProp.Ov.vergleiche Lachmann Prop. 2, 4, 2
B)von leblosen und abstrakten Subjekten
1)im Allgemeinen
virgae in tergo meo morientur, werden ihren Tod finden (= zerhauen werden)Plaut. capt. 650
2)insbesondere
a)absterben
von Pflanzen usw.
rutam et hederas, res medicatissimas, ilico moriPlin.
morientur herbaeSolin.
primis segetes moriuntur in herbisOv.
exustus ager morientibus aestuat herbisVerg.
von den Gliedern und dem Fleisch des Leibes
morientes artus, digiti, manusOv.
morientia membraClaud.
at hi (lacerti) mortui iam suntCic.
id, quod supra vinculum est, moriturCels.
b)erlöschen, verschwinden
von der Flamme usw.
vidi (flammas) nullo concutiente moriOv. am. 1, 2, 12
aut validis tenues moriantur fontibus ignesSedul. 1, 247
von Kometen
donec in exiguum moriens vanesceret ignemClaud. b. Get. 248
dies quidem iam ad umbilicum est dimidiatus mortuos, erloschen, zu EndePlaut. Men. 155
c)von Örtlichkeiten: sich verlierenManil. 4, 627
d)von Salben: die Kraft verlierenPlin. 13, 20
e)von Abstraktem: sein Ende nehmen, vergehen, erlöschen
ut iste interpositus sermo deliciarum desidiaeque morereturCic.
suavissimi hominis memoria moriturCic.
meriti morietur gratia vestriOv.
antiquae sunt istae leges et mortuae, und erloschen (verschollen)Cic.
Caesar cum venisset mortuo plausu (wurde es totenstill, keine Spur mehr von Beifallklatschen), Curio filius est insecutusCic.
f)von Wörtern, die sich aus dem Gebrauch verlierenQuint.
☞Archaistisch nach der 4. Konjugation morīmurEnn. ann. 392
Infinitiv morīrīPlaut. asin. 121; capt. 732; Pseud. 1222; rud. 675 und 684Vidul. fr. X Stud. bei Non. 138, 29Ov. met. 14, 215
aktive Nebenform morio, wovon Perfekt moriēreVen. Fort. carm. 9, 2, 52, Futur moriamItala (psalt. Veron.) psalm. 117, 17, Infinitiv morireCapitul. reg. Franc. tom. 3. p. 331
Davon: Partizipial-Adjektiv mortuus, a, um, tot, gestorben (Gegensatz vivus)
a)eigentlichCic.und andere
mortuus concĭdisti, wie totCic.
substantivisch: mortuus, ī, maskulin, der Tote, die Leiche
mortuum inferre in domumCic.
a mortuis excitare, von den Toten erweckenCic.
amandare aliquem infra mortuos, ins Reich der Toten schicken, tötenCic.
Gegensatz
qui non tantum viventibus, sed etiam mortuis praemium potest virtutis exsolvereLact.
sprichwörtlich
verba fiunt mortuo, man redet zu einem Toten (= vergeblich)Ter. Phorm. 1015Plaut. Poen. 840
nihil mecum tibi, mortuos tibi sum, bin für dich totPlaut. cist. 646 sq.
b)übertragen: gleichsam tot, abgestorben
floresPlin.
mare, das Tote MeerIustin.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
mortuus, adjective Participle of morior, dead
mortuus conciditCic.
As substantive masculine, a dead person, dead man
a mortuis excitare, awake from the deadCic.
infra mortuos amandari, even below the deadCic.
Prov.
verba fiunt mortuo, i.e. in vainTer.
Of persons, faint, overwhelmed
cum tu mortuus concidistiCic.
Of things, withered, outworn
lacertiCic.
legesCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu