konsonat. Dekl. (3. Dekl.)

tempus temporis  n

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

1. tempus, oris, neutrum (von τέμνω, abschneiden), eigentlich der Abschnitt; daher insbesondere: der Zeitteil, Zeitabschnitt, die Zeit

A)eigentlich

diei tempusTer.

extremum tempus dieiCic.

matutina tempora, die Frühzeit, Frühstunden, MorgenstundenCic.

tempus anniCaes.

und so

certo tempore anniPlin.

tempora anni, JahreszeitenLucr.

ebenso

tempus caeli, JahreszeitLucr.

hibernum tempus anniCic.

iniuria temporis, die schlimmen Einflüsse der JahreszeitCic.

saevitia temporis, der Jahreszeit (des Winters)Sall.

inter omne tempusLiv.

hoc temporeCic.

omni temporeCic.

in tempus praesens, jetzt, für jetztCic.

in omne tempus, auf immerCic.

ad hoc tempus, bis jetztCaes.

tempore, mit der Zeit, allmählichOv. trist. 4, 6, 1 (vergleiche unten Nummer B, 3)

ex tempore, sogleich, aus dem Stegreif, dicereCic.

ad tempus, nur auf kurze Zeit, für den Augenblick (Gegensatz in perpetuum)Cic. und andere

so auch

in tempusOv. Tac.

neque dat tempus Ethemon, lässt Z. ihm E.Ov.

annuum mihi tempus desNep.

ubi tempus tibi erit, wenn du Zeit hastTer. eun. 485

non est mihi tempusHor. sat. 2, 4, 1

B)übertragen

1)die Zeit als ein bestimmter Zeitpunkt

abiit illud tempusCic.

ad tuum tempus, bis auf deine Zeit, das heißt dein KonsulatCic.

ex quo tempore, seit der Zeit, dass usw.Cic.

per idem tempus, zu derselben ZeitCic.

id temporisCic.

mit Genitiv

somni tempus estSen.

tempus est cenaeSen.

venit tempus militiae tuaeSen. rhet.

tempus est (es ist an der Zeit, es ist hohe Zeit) mit Infinitiv

tempus est dicereCic.

facere finemNep.

ad Oceani oras reverti (in der Darstellung)Solin.

tempus est etiam conari maioraLiv.

mit AcI

tempus est iam hinc abire meCic.

tempus est te revisere molestias nostrasPlin. ep.Vergleiche Kritz Sall. Cat. 30, 5

tempus est mit folgendem ut und Konjunktiv

videtur tempus esse, ut eamus ad forumPlaut.

tempus maxime esse (es sei die höchste Zeit), ut domum eatPlaut.

tempus est, ut ad meum Tlepolemum viam quaeramApul.

fuit (erit) tempus, cum mit IndikativCic. de inv. 1, 2, mit KonjunktivTer. heaut. 1024Varro r.r. 3, 1, 1Cic. Mil. 69Verg. Aen. 10, 503

2)die Zeit überhaupt, als ein Ganzes

tempus ponere in re, anwendenCic.

tempore, mit der ZeitOv.

in omne tempus, auf immer, auf ewigCic.

3)die rechte (geeignete, gelegene, bequeme, günstige) Zeit, Gelegenheit

occasio et tempusPlaut.

tempus amittereCic.

tempus habereCic.

mit Genitivus Gerundivi

cum magistratuum creandorum tempus essetLiv.

tempus rei gerendae non demisitNep.

mit Genitivus Gerundii

tempus intro eundi non estPlaut.

tempus est cedendi et abeundiGell.

admisso in Pompeianos hortos loquendi secum tempus dedit, gestattete eine UnterredungVell.

nam disputandi et suadendi est aliud idoneum tempusRutil. Lup.

alienum tempus est mihi tecum expostulandi, purgandi autem mei neccessariumCic. ep. 3, 10, 6

non est mihi tempus vacuum nunc morandi et tecum confabulandiCic. de rep. 1

tempus est mit folgendem ut und Konjunktiv

non id tempus esse (sei die geeignete Zeit), ut merita tantummodo exsolverenturLiv.

daher

tempore datoCic. und andere oder dato tempore, bei sich darbietender GelegenheitNep. Tac.

ad tempus, zu rechter ZeitCic.

ante tempus, vor der gehörigen oder gewöhnlichen ZeitCic.

post tempus, zu spätPlaut.

per tempus, zu rechter Zeit (Gegensatz post tempus)Plaut.Ter.s. Brix Plaut. Men. 143; Spengel Ter. Andr. 783

ebenso

in temporeTer. Liv. oder suo temporeCic. oder temporePlaut.Cic. Ov.

und der alte Ablativ tempori oder temperi, zeitig, zu rechter Zeit

temporiCic.

temperi Komiker Catos. Lor. Plaut. Pseud. 375

auch

temperePlaut. merc. 990Gell. praef. § 18 Hertz.²

Komparativ: temperiusCic.Ov.Colum. und temporiusNep. fr. Colum. Vergleiche (über temperi und temperius) Ritschl in Suet. vit. Terent. comment. p. 507 sqq. (ed. Reiff.); über tempere Bücheler Rhein. Mus. 15, 444

4)die Umstände

a)der Zeit, die Zeitumstände, die Zeitströmung, die Verhältnisse, die Zeit, wie sie eben ist (griechisch καιρός)

homo haud sane temporum, keineswegs ein Mann der Situation, kein schlauer Berechner der VerhältnisseCurt.

orationes sunt temporum, richten sich nach den Umständen, nach der ZeitströmungCic.

tempori servire, sich in die Zeit schicken, sich nach den Umständen richtenCic.

in hoc tempore, bei gegenwärtigen UmständenCic.

ex temporeCic. oder pro temporeCaes. oder ad tempusCic., nach Beschaffenheit der Umstände

temporis causā, im Drang des AugenblicksCic.Vergleiche KühnerCic. Tusc. 4, 8; Wunder Cic. Planc. 74. p. 89

b)die Umstände einer Sache oder Person

rei publicaeCic.

besonders: die misslichen, bedenklichen, traurigen Umstände, der Unfall, das Schicksal, Unglück, die traurige Lage

meum tempus amicorum temporibus transmittendum, meine Zeit auf die bedenklichen Umstände (Prozesse) verwendenCic.

so nennt Cicero sein Exil tempus und tempora

tempori meo defueruntCic. Sest. 123

scripsi de temporibus meis, von meinen SchicksalenCic. ep. 1, 9, 23

supremo in tempore, in der äußersten Not, im kritischsten AugenblickCatull.

5)die Zeit, die zum Aussprechen einer Silbe ober eines Wortes erforderlich ist, die QuantitätCic.Hor.Quint.

6)das Tempus in der GrammatikVarro LL.Quint.

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

tempus, ōris, neuter a portion of time, time, period, season, interval

tempus diei, daytimeTer.

extremum dieiCic.

omni tempore anniCic.

maturius paulo, quam tempus anni postulabatCaes.

abiit illud tempusCic.

tempus duorum mensum petereLiv.

longo post tempore, intervalVerg.

tempus pacis an belliCic.

matutina tempora, morning hoursCic.

A time, point of time, occasion, opportunity, leisure

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabatTer.

nisi tempus et spatium datum sitCic.

egeo temporeCic.

eo tempore, quo, etc.Liv.

id temporis, at that timeCic.

alienum tempus est mihi tecum expostulandiCic.

edendiHor.

datum ad consultandumLiv.

certis temporibusCic.

superioribus temporibusCic.

Time, duration

tempus est . . . pars quaedam aeternitatis, etc.Cic.

Tempore ruricolae patiens fit taurus aratri, i.e. graduallyOv.

The time, fit season, appointed time, right occasion, proper period, opportunity

tempus habes tale, quale nemo habuit umquamCic.

addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus essetLiv.

moriendiCic.

tempore igitur ipso se ostenderunt, cum, etc., at the nick of timeCic.

tempus est, ad id quod instituimus accedere, it is the right timeCic.

nunc corpora curare tempus est, L. Tempus abire tibistHor.

suo tempore, at a fitting timeCic.

A time, position, state, condition, times, circumstances

in hoc tempore, under present circumstancesCic.

in tali temporeLiv.

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.Cic.

libri de temporibus meisCic.

cedere tempori, to yield to circumstancesCic.

secundis Temporibus dubiisqueHor.

haud sane temporum homoCurt.

In the phrase, temporis causā, with regard to circumstances, under momentary influence, out of courtesy, insincerely

temporis causā nobis adsentiriCic.

nec dico temporis causāCic.

A time, need, emergency, extremity

quid a me cuiusque tempus poscatCic.

neque poëtae tempori meo defueruntCic.

summo rei publicae temporeCic.

pro tempore atque periculo exercitum conparareSall.

O saepe mecum tempus in ultimum Deducte, to the last extremityHor.

temporis gratiā, to meet the emergencyCurt.

In rhythm or metre, time, measure, quantity

qui (trochaeus) temporibus et intervallis est par iamboCic.

Tempora certa modiqueHor.

Especially, in phrases with prepositions

Ad tempus, at the right time, in time, punctually

ad tempus redireCic.

ad tempus venireLiv.

For some time, for the time being, for a while, for the moment

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempusCic.

dux ad tempus lectusLiv.

Ante tempus, before the right time, prematurely, too soon

ante tempus moriCic.

ante tempus domo digressusSall.

Ex tempore, instantaneously, off hand, on the spur of the moment, extempore

versūs fundere ex temporeCic.

According to circumstances

consilium ex tempore capereCic.

haec melius ex re et ex tempore constituesCic.

In tempore, at the right time, opportunely, in time

in ipso tempore eccum ipsum, in the nick of timeTer.

In tempus, for a time, temporarily

scena in tempus structaTac.

Pro tempore, as the time permits, according to circumstances

consilium pro tempore capereCaes.

te marmoreum pro tempore fecimusVerg.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu