o-Dekl. (n.)
spatium spatiī n
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
spatium, iī, neutrum (zu Wurzel *spe(i), sich ausdehnen; vergleiche altindisch sphāyati, nimmt zu, althochdeutsch spuot, das Gelingen, spuon, von statten gehen, gelingen), der Raum, als Ausdehnung nach Länge und Breite
I)eigentlich (und bildlich)
A)im Allgemeinen
spatia locorumCaes.
caeli spatiumVerg., totum caeli sp.Lucr.
reliquum spatium, quā flumen intermittit, mons continetCaes.
spatium non est agitandi (equos)Nep.
iam tamen ad impetum capiendum, equiti utique, modicum erat spatiumLiv.
laxum spatium res magna desideratSen.
nam quo squamigeri poterunt procedere tandem, ni spatium dediderint latices?Lucr.
protinus certe recesserunt spatio libero datoCurt.
B)insbesondere: der bestimmte, zwischen zwei Gegenständen gedachte Raum
1)die Weite, und zwar
a)die Weite = der Zwischenraum, die Entfernung
paribus spatiis intermissae trabes, gleichweit abstehende B.Caes.
aequo fere spatio ab castris utrisque abesseCaes.
ab tanto spatio, in so großer EntfernungCaes.
neve spatium viae te terreat, accipe currus, die WeiteOv.
b)die Weite = der Umfang, die Größe, Länge
victi hostisOv.
oris et colliOv.
spatium admirabile rhombi, ein wunderbar großer Butt (Fisch)Iuven.
quod sit homini spatium a vestigio ad verticem, id esse passis manibus inter longissimos digitos, LängePlin.
trahere aures in spatium, in die LängeOv.
fugit in spatium, flieht geradeaus, sucht das Weite (Gegensatz redit in gyrum)Ov.
2)die Strecke, die jemand zu durchgehen, zu durchlaufen hat
a)überhaupt: die Strecke, Wegstrecke, Bahn
longum sp. itinerisCaes.
duûm milium sp.Caes.
ingens die uno cursu emetiens spatiumLiv.
dimidium fere spatium confecerat, cum etc.Nep.
incredibili celeritate magno spatio paucis diebus confectoCaes.
nec lapis spatium evasit totumOv.
eadem spatia quinque stellae conficiuntCic.
profunda altitudo nullis inquirentium spatiis penetrabilis, v. d. Maßleine am SenkbleiTac.
b)die Bahn der Wettrennenden
α)die zurückzulegende Strecke: der Umlauf
singulos missus a septenis spatiis ad quina corripuitSuet.
cum septimo spatio palmae appropinquantSen.
septem spatiis circo meruere coronamSen.
spatia corripere, den Lauf beschleunigenVerg.
ebenso
addere in spatia, Lauf an Lauf fügenVerg.
bildlich
quasi decurso spatioCic.
aetatis oder vitae spatium decurrere, den Lebenslauf vollendenPlaut. Ov.
mea quem spatiis propioribus aetas insequitur, der mir an Alter näher kommtVerg.
β)die ganze Bahn, Rennbahn (griechisch στάδιον)
sp. declivis OlympiOv.
nobiles equos cursus et spatia probantTac. dial.
bildlich
deflexit iam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo maiorum, ist aus ihrer Bahn und ihrem Gleis gewichenCic.
c)der Spaziergang
α)als Strecke: der Gang
duobus spatiis tribusve factisCic.
ut in extremis spatiis subsultim decurreretSuet.
β)als Ort: der Spazierplatz, Gang
spatia silvestriaCic.
spatia AcademiaeCic.
spatia communiaCic.
II)übertragen: von der Zeit
A)im Allgemeinen
a)der Zeitabschnitt, Zeitraum, die Zeit
tempore ac spatioTac.
spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiuntCaes.
sp. praeteriti temporisCic.
annuumCic.
dierum trigintaCic.
tam longo spatioCic.
spatio breviHor.
in brevi spatioTer.
hoc interim spatio, in dieser ZwischenzeitCic.
post sexagesimum vitae spatium, nach dem 60. JahrePlin.
mori iussis non amplius quam horarum spatium deditSuet.
b)emphatisch: die Dauer, Länge der Zeit
spatio pugnae defatigati, durch die Dauer des K.Caes.
arbor spatio durata, durch die Länge der ZeitOv.
spatia annorum (die Länge der Jahre) lenibunt vulnera nostraProp.
B)insbesondere
1)die für eine Tätigkeit usw. bestimmte Zeit, Frist, Muße, Gelegenheit
nisi tempus et spatium datum sitCic.
pugnae spatium dare, eine Pause im K. eintreten lassenCurt.
spatium animo dare, sich Zeit zur Überlegung gönnenCurt.
irae spatium dare, dem Zorn Raum geben (= den Z. austoben, verrauchen lassen)Liv. Sen.
irae spatium et consilio tempus dareLiv.
daret malorum paenitentiae, daret bonorum consensui spatium, er möchte den Schlechten Zeit zur Reue, den Guten Zeit zur Vereinigung gebenTac.
quom prius quam intereo spatium ulciscendi danunt (= dant)Pacuv. fr.
ut spatium pila in hostes coniciendi non dareturCaes.
si mihi aliquid spatii ad scribendum darentCic.
neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat, gestattete die ZeitTer.
spatium habere ad dicendumCic.
spatio sumptoLiv.
spatium sumamus ad cogitandumCic.
spatio ad colloquendum sumptoLiv.
sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulantCaes.
ne properes, ora; spatium pro munere poscoOv.
2)das metrische oder rhetorische ZeitmaßCic. or. 193Quint. 1, 5, 18und andere
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
spatium, ī, neuter SPA-, a space, room, extent
Trīs pateat caeli spatium non amplius ulnasVerg.
spatiis locorum animadversisCaes.
quod spatium non esset agitandiNep.
spatio distanteOv.
A space, distance, interval
magno spatio paucis diebus confectoCaes.
viae, lengthOv.
tantum erat relictum spati, ut, etc.Caes.
tormentorum usum spatio propinquitatis interireCaes.
medium caeliHor.
spatium discrimina fallit, the distanceOv.
Size, bulk, extent
spatium victi hostis (serpentis)Ov.
Dat spatium colloOv.
admirabile rhombi, very largeIuv.
trahit (aurīs) in spatium, i.e. lengthens outOv.
A walking, walk, promenade, turn, course
duobus spatiis tribusve factisCic.
septem spatiis circo meruere coronamOv.
A space for recreation, walk, promenade, public place, square
urbs distincta spatiis communibusCic.
spatia silvestriaCic.
Academiae nobilitata spatiaCic.
locus planis Porrectus spatiis, in levelsHor.
Curvatis fertur spatiisVerg.
A prescribed path, race-course, track
quasi decurso spatio ad carceres a calce revocariCic.
amat spatiis obstantia rumpere claustraHor.
Addunt in spatiaVerg.
tritumOv.
Phocus in interius spatium Cecropidas ducit, the interiorOv.
Figuratively, a path, course, race, track
eademCic.
Prope iam excurso spatioTer.
Te mea quem spatiis propioribus aetas InsequiturVerg.
in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecutiCic.
vitaeOv.
A portion of time, space, interval, period
spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiuntCaes.
spatium praeteriti temporisCic.
diei, the lengthCaes.
dierum trigintaCic.
spatio breviHor.
me ex constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgistiCic.
trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus, i.e. of the same metrical lengthCic.
spatia annorumProp.
spatio pugnae defatigatiCaes.
Space, time, leisure, opportunity
neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabatTer.
irae suae spatium et consilio tempus dareLiv.
Ne properes, oro; spatium pro munere poscoOv.
cum erit spatium, praestabo, etc.Cic.
illi spatium ad sese conligendum dedisseCic.
sex dies ad eam rem conficiendam spati postulantCaes.
Ut ne esset spatium cogitandiTer.
pila coniciendiCaes.
Spatium adparandis nuptiis dabiturTer.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu