o-Dekl. -(e)r
vir virī m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
vir, virī (altindisch vīrā-ḥ, gotisch waír, althochdeutsch wer, Mann), der Mann (Gegensatz femina, mulier)
I)im Allgemeinen
de viro factus feminaOv.
ambiguus modo vir, modo feminaOv.
mulier coniuncta viroLucr.
vir bonus et sapiensCic. (vergleiche bonus)
vir fortisCic.
vir turpissimusSall.
II)insbesondere
A)der reife, erwachsene Mann (Gegensatz puer)Ov. met. 13, 397
neque eos (pueros) prius in urbem redire, quam viri facti essent, statuitIustin. 3, 3, 7
cum essem parvulus, loquebar ut parvulus … quando autem factus sum vir, evacuavi quae erant parvuliVulg. 1. Corinth. 13, 11
B)der verehelichte Mann, der Ehemann (Gegensatz uxor)
meus virTer.
vir et uxor, das EhepaarSen. rhet.Val. Max. ICt.
hic est enim vultus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in viro suo fuisse SocrateCic. Tusc. 3, 31
und so oft bei Cicero vir = EhemannCic. Verr. 5, 82
und übertragen: von Buhlen
vir tuusCic.
und von Tieren
viri equarumSolin.
vir gregis ipse caperVerg.
C)emphatisch: der Mann in Bezug auf seine Vorzüge, ein Mann von festem Charakter, von Mut, Kraft, Tapferkeit usw.
plane virCic.
tulit dolorem ut virCic.
te virum praebeasCic.
viri non est, es ist unmännlichCic.
si vir es, si vos viri estisLiv.
si quid in Flacco viri estHor.
ego tamen vir sumSuet.
si quis male vir quaerit habere virumOv.Vergleiche Fabri Liv. 24, 8, 12 (viele Beisp. aus Liv
und im obszönen Sinn
si vir es, wenn du ein Mann bistApul. met. 2, 17
und so
ad illos rettulit, qui non habent barbam nec in concubitu viri suntSchol. Iuven. 6, 373
D)als militärischer terminus technicus: der Mann = der Soldat, gewöhnlich im Plural: die Mannschaft
dispertiti viriPlaut.
boat caelum fremitu virûmPlaut.
besonders: viri im Gegensatz zu arma und equiLiv.s. Fabri Liv. 22, 52, 5 und im Gegensatz zur Reiterei: die Fußsoldaten
gewöhnlich verbunden
equites virique, eques virique, equi viriqueLiv.s. Gronov Liv. 21, 27, 5
und sprichwörtlich
equis virisque und dergleichen, siehe equus Nummer I, B, 2
E)mit (auszeichnendem) Nachdruck für das Pronomen is oder ille: wie unser der Mann für er
auctoritas viri moveratLiv.
hae tantae viri virtutesLiv.Vergleiche Fabri Liv. 21, 4, 9
F)der einzelne, die einzelne Person in Verbindungen wie: vir virum legit, jeder sucht sich seinen Mann aus, wählt seinen Mann, bei der SenatorenwahlSuet. Aug. 35, 1; im Kampf, sowohl zum GegnerVerg. Aen. 11, 632, als zum Nebenmann zum gegenseitigen Schutz im KampfLiv. 9, 39, 5 und übertragen (sarkastisch) Cic. Mil. 55
und
vir unus cum viro congrediendo (Gegensatz legiones legionibus experti)Liv. 38, 17, 8
G)Plural: viri, poetisch übertragen = homines, die Menschen, im Gegensatz zu den GötternVerg. Aen. 6, 553, im Gegensatz zum Vieh (pecudes)Ov. met. 1, 286
H)metonymisch: Mannbarkeit, Zeugungskraft
membra sine viroCatull. 63, 6
iuventus exsecta (al. exacta) virum, entmannteLucan. 10, 134
☞Archaistischer Nominativ Plural IIIvire (= tres viri)Corp. inscr. Lat. 1, 554 und 555, vireiSC. de Bacch. im Corp. inscr. Lat. 1, 196. lin. 19 und 20, vireis, in CDL vireisCorp. inscr. Lat. 1, 198, 14
Genitiv Plural virûm, oft bei DichternEnn. ann. 276 und 410Lucr. 1, 95 und andereCatull. 64, 192 und 68, 90Verg. georg. 2, 142 und andereProp. 3, 9, 23Ov. her. 1, 55Iuvenc. 3, 572 und 4, 708vergleiche Neue-Wagener Formenl.³ 1, 176
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
vir, virī, genitive plural virōrum (poet. also virūmCatull.Verg.Ov.), masculine a male person, adult male, man (opp. mulier, femina)
virum me natum vellemTer.
Deque viro factus (mirabile!) feminaOv.
clari viriCic.
consularisCic.
turpissimusSall.
nefandusVerg.
hoc pueri possunt, viri non potuerunt?Cic.
pueroque viroqueOv.
In war, a man, soldier
vir unus cum viro congrediendo, etc.Liv.
With emphasis for a pronoun of reference
fletusque et conploratio fregere tandem virumLiv.
gratiā viri permotus flexit animumSall.
Repeated distributively, each one . . . another, man . . . man
vir cum viro congrediarisLiv.
legitque virum vir, singled out (for attack)Verg.
cum vir virum legisset, i.e. a companion in battleLiv.
plural, human beings
flumina simul pecudesque virosque rapiuntOv.
opp. CaelicolaeVerg.
A man, husband
quid viro meo respondebo Misera?Ter.
vir matrisCic.
angebatur Tullia nihil materiae in viro esse, etc.Liv.
Et uxor et virHor.
Imminet exitio vir coniugisOv.
Of animals, the male, mate
Vir gregis ipse caperVerg.
A man, man of courage, worthy man
tulit dolorem, ut vir; et, ut homo, etc.Cic.
tum viro et gubernatore opus estLiv.
si quid in Flacco viri est, Non feretHor.
plural, foot-soldiers, infantry
ripam equites virique obtinentesLiv.
Manhood, virility
membra sine viroCatull.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu