u-Dekl. (4. Dekl.)
domus ūs f
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
domus, Genitiv domūs und (doch klassisch nur als Lokativ) domi, feminin (altindisch dáma-h, griechisch δόμος), das Haus
I)eigentlich und übertragen
A)eigentlich: das Haus (als Wohnung, Heimat und Sitz der Familie, sowie aedes als Gebäude. Im Gegensatz zur insula bezeichnet domus einen Palast, der mehrere zusammenhängende Gebäude umfasst, aus Vor-, Mittel- und Nebengebäuden besteht und hinter sich gewöhnlich noch einen Lustgarten [viridarium] hat)
domus et insulaeTac.
dominus domusVulg.
domus meretriciaTer.
urbana, StadtgebäudeVitr.
domus (Plural) privatorumPlin. ep.
domum aedificareCic.
aliquem tecto et domo invitareCic.
intra domum, innerhalb des Hauses (Gegensatz foris)Sen.
in domum alicuius, in das Haus jemands (als Gebäude)Cic.und andere
in domo alicuius, in jemands HausNep.und andere
ex domo, aus seinem HausLiv.
a)adverbial
domi (alt domui), im Haus, zu Hause (Gegensatz foris)KomikerCic.und andere
domi [ergänze esse] cupioPlaut. Bacch. 278 und trin. 841
intus domique, im Inneren der HäuserCic.
domi et forisPlaut.
domi forisqueSuet.
domi meae (tuae, suae, nostrae) oder meae (tuae, suae, nostrae) domi, in meinem usw. Haus, zu Hause bei mir usw.KomikerCic.und andere
ebenso
alienae domi (domui), in einer fremden WohnungCic.
domi Caesaris, im Haus des CäsarCic.Vergleiche Klotz Cic. Tusc. 1, 51 und 96; Haase zu Reisigs Vorl. A. 560
domum, nach Hause, ins Haus, in die Wohnung (Behausung)Cic.und andere
so auch
domum meam, suam und dergleichenCic.und andere
und im Plural
alius alium domos suas invitantSall.
und
suas domosLiv. (vergleiche oben in domum alicuius)
domo, aus dem Haus, von zu HauseKomikerCic.und andere, zu HauseVarround andere
b)in der Umgangssprache
domi parta dignatio, selbst erworbeneTac.
bonae domi artes, seine guten Eigenschaften daheim, das sind seine persönlichen guten Eigenschaften (Rechtsgelehrsamkeit)Tac.
domi habeo, domi est mihi, ich habe es selbst genug, im Überfluss, bin im Besitz (brauche es also nicht zu erwarten, oder von anderen zu hören, zu bekommen oder zu lernen)Ter.Cic.vergleiche Ruhnken Ter. adelph. 3, 3, 59
so auch
cuius domi nascuntur, der du es von selbst (ohne fremde Belehrung) verstehstCic.
hi enim Basso domi nascunturTac. dial.
domum abducere aliquem, jemanden an sich ziehen, einem anderen abspenstig machen (vergleiche unsere veraltete Redensart: jemanden ins Haus schlachten = jemanden nur für sich in Anspruch nehmen)Cic.
domo afferre, wohlvorbereitet auf eine Rede (von zu Hause) kommenQuint.
domo doctus, selbst klug genugPlaut.
experior domo, das heißt an mir selbstPlaut.
reddere domo und domo pecuniam solvere, aus eigenen Mitteln, aus seinem BeutelPlaut.Vergleiche Brix und Lorenz Plaut. mil. 194 (193); Spengel Plaut. truc. 2, 5, 7
B)übertragen: die Wohnung, der Aufenthalt überhaupt
cornea, die Schale der SchildkrötePhaedr.
marmorea, GrabmalTibull.
der VögelVerg.
vom LabyrinthVerg.
vom Wohnsitz der GötterVerg. Ov.
der Schatten in der UnterweltVerg.
der Sitz, die Stellung eines Gestirns am HimmelCensor. fr. 3, 9
II)metonymisch
A)das Haus =
1)die Hausgenossenschaft, Familie, das GeschlechtCic.und andere
2)übertragen: die philosophische Schule, Sektevergleiche Gronov Sen. de ben. 5, 15, 3Cic.und andere
SocraticaHor.
B)das Haus = das Hauswesen, der Hausstand
domus ea, quae ratione regiturCic.
domus officia exsequi, das H. besorgen (von der Hausfrau)Tac.
C)das Haus = die Heimat, das Vaterland, die Vaterstadt und dergleichen
domi splendidus, daheim, im VaterlandCic.
domi nobilisInscr.
Vitellius domo NuceriāSuet.
foris bella, domi seditionesLiv.
parva sunt foris arma, nisi est consilium domiCic.
optime de re publica meritus domi forisqueInscr.
unde domo quisque sit quaereSen.
proficisci domoLiv.
ab domo abesseLiv.
ab domo venireLiv.
accire ab domo novos militesLiv.
classis, quā advecti ab domo fuerantLiv.
daher
domi militiaeque, im Krieg und FriedenCic.und andere
so auch
militiae et domiTer. Sall., et domi et militiaeCic.
domique militiaequeLiv., domi belliqueSall., belli domiqueLiv., domi vel belliCic., bello domique, domi belloqueLiv.
nec domi nec militiaeEnn.
ne infelicior domi quam militiae essetLiv.
vergleiche
noster populus in pace et domi imperatCic.
☞Im Singular
Nominativ und Vokativ regelmäßig domus
Akkusativ regelmäßig domum
Genitiv archaistisch domi = des Hauses (klassisch nur = zu Hause, siehe oben); ebenso archaistisch domuisVarro sat. Men. 522Nigid. bei Gell. 4, 16, 1 und domosAugust. bei Suet. Aug. 87, 2Mar. Victor, art. gr. 1, 4, 6, p. 9, 4 K. und domuusCorp. inscr. Lat. 2, 12*Plin. 34, 84 D. und domui = zu HauseCic. Tusc. 1, 51; de off. 3, 99Tac. ann. 16, 26, klassisch domus
Dativ archaistisch domoCorp. inscr. Lat. 3, 6463Cato r.r. 134, 2Hor. ep. 1, 10, 13 und domuCorp. inscr. Lat. 3, 231 und 5, 1220, klassisch domui
Ablativ gewöhnlich domo, doch auch domu (selbst bei CiceroCic. Verr. 5, 128 und Phil. 2, 45Quint. 1, 6, 5)
Im Plural
Nominativ regelmäßig domus
Akkusativ domus und (vorherrschend) domos
Genitiv domuum und domorum (selten domûmArnob. 3, 41 R.)
Dativ und Ablativ domibusVergleiche überhaupt Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1. S. 771 ff. und Georges Lexik. d. lateinischen Wortf. S. 227
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
domus, genitive ūs or (older) ī, locative domī, rarely domō, domuī; dative domuī or domō; ablative domō, rarely domū; plural nominative domūs; genitive (rare) domōrum or domuum; dative and ablative domibus, feminine 1 DOM-, a house, dwelling-house, building, mansion, palace
CaesarisCic.
te pater domu suā eiecitCic.
theatrum coniunctum domuiCaes.
Ponendae domo areaHor.
paries domui communis utriqueOv.
tecta domorumVerg.
ad praetoris domum ferreCic.
in domos atque in tecta refugiebantLiv.
ex illā domo emigrabatCic.
in domo suā facere mysteriaNep.
A home, dwelling, abode, residence
una domus eratCic.
cum Romae domus eius, uxor, liberi essentCic.
adulescentiae primaCic.
in privatā domo furtumCic.
In gen., a building, edifice, structure, abode (poet.)
labor ille domūs, the LabyrinthVerg.
Ostia domūs, grottoVerg.
aperite domos, caves (of the winds)Ov.
silex ... nidis domus opportuna, siteVerg.
animae novis domibus vivunt, i.e. bodiesOv.
A household, family, house
unast domusTer.
domus te nostra tota salutatCic.
felixCic.
in singulis domibus factionesCaes.
multae lugubres domūsLiv.
Tota domus duo suntOv.
Stat fortuna domūsVerg.
CecropiaHor.
Adverbial uses, locative, domi, at home, in the house
Nuptias domi adparariTer.
includit seCic.
manetCic.
apud me ponereCic.
Est mihi paterVerg.
domi suae deversariCic.
id domi tuae estCic.
domi Caesaris deprehensusCic.
Form domo (rare)
domo se tenuitNep.
Accusative, home, homewards, to the house
Abi domumTer.
viros domum venisseCic.
domum reditus erat eius modiCic.
Ite domum saturaeVerg.
domum meam venireCic.
nuntiat domum filiCic.
cum omnes domos omnium concursentCic.
ut suas quisque abirent domosLiv.
Ablative, from home, out of the house
me in Capitolium domo ferreCic.
exire domo meāCic.
Figuratively, a native country, own city, home, abode
hic quaerite Troiam, Hic domus est vobisVerg.
Hic domus, haec patria estVerg.
Of a school or sect
remigrare in domum veteremCic.
plurimum domi atque in reliquā Galliā posseCaes.
homo virtute domi suae princepsCic.
belli domique, in war and peaceSall.
domi militiaeque, at home and in the fieldCic.
nullum factum aut militiae aut domiCic.
imperia domum ad senatum renuntiareCic.
(reditus) prius in Galliam quam domumCic.
(Galli) ut domo EmigrentCaes.
legatus domo missusCic.
Qui genus? unde domo?Verg.
Domi habuit unde disceret, at handTer.
id quidem domi estCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu