konsonant.-Konjugation
crēscere
crēscō crēvī crētum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
crēsco, crēvī, crētum, ere (Inchoativum zu creo), anfangen hervorzukommen, nach und nach hervorkommen, wachsen
I)von noch nicht Vorhandenem
1)im engeren Sinn: vom eigentlichen Wachstum in der Natur = wachsen, hervorwachsen, entstehen
crescentes segetesOv.
qui postea creverunt, die NachkommenVarro.
hic et acanthus et rosa crescitVerg.
in exitu paludis saxum crescitPlin.
crescit barba pilique per omnia membraLucr.
mit Dativ »wem?«
tibi, mors, crescit omneSen. poët.
mit ex oder de und Ablativ
quaecumque e terra corpora crescuntLucr.
quos (liberos) utriusque figurae esse vides, corpore de patrio et materno sanguine crescuntLucr.
mit inter und Akkusativ
avenam lolium crescere inter triticumEnn. fr. var. 31
bei Dichtern Partizip crētus, a, um, entsprungen, entsprossen, entstanden
mit ab oder (selten) de und Ablativ oder mit bloßem Ablativ
cretus Troiano a sanguineVerg.
cretus ab origine eademOv.
leo Chimaerea cretus de gente Auct. carm. de laud. Herc.
tali de sidere cretusManil.
cretus Semiramio sanguineOv.
cretus AmyntoreOv.
2)im weiteren Sinn
a)von materiellen Subjekten: entstehen
haec villa inter manus meas crevitSen. ep. 12, 1
b)von Zuständen: erwachsen
ingens hic terris crescit laborSil. 3, 75
II)von schon Vorhandenem: wachsen = an Wachstum zunehmen (Gegensatz decrescere, minui)
1)im engeren Sinn: vom eigentlichen Wachstum in der Natur
a)überhaupt
crescere posse imperfectae rei signum estSen.
crescere non possint fruges, arbusta, animantesLucr.
quibus articuli in pueritia excĭderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescuntCels.
mit Adverbien »wie?«
cr. male (von Getreide)Ov.
cr. moderatim, paulatimLucr.
cr. celerrimePlin.
cr. tarde (Gegensatz cito occĭdere)Plin., tardiusVeget. mul.
quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, unā horā exstirpari?Curt.
mit in und Ablativ, poetisch mit bloßem Ablativ »wo?«
in lecticis crescunt (infantes)Quint.
pili viris crescunt maxume in capillo, mox in barbaPlin.
cr. matris in alvoOv.
ut pennas clivo (an einem Hügel) crevisse putesOv.
mit in und Ablativ »wann?«
pili crescunt et in quibusdam morbisPlin.
mit cum und Ablativ
ostreis conchyliisque omnibus contingere, ut cum luna pariter crescant pariterque decrescantCic.
vis animi pariter crescit cum corpore totoLucr.
mit Ablativ »womit? woran?«
pulchro corpore cretiLucr.
cr. corpore (von Personen)Petron.
mit Ablativ »wodurch?«
crassā magnum farragine corpus crescere iam domitis (equis) sinitoVerg.
mit Adverbien oder Präpositionen »wohin?«
sursum nitidae fruges arbustaeque crescuntLucr.
homo crescit in longitudinem usque ad ter septenos annos, tum deinde ad plenitudinemPlin.
ut (olea) spatium in latitudinem crescendi habeatCol.
iecur fartilibus in immensam amplitudinem crescitPlin.
postquam super ora caputque crevit onusOv.
mit in und Akkusativ »worein? wozu?« = in etwas hineinwachsen, zu etwas verwachsen, anwachsen, zu etwas werden
cr. in caput potius quam in semen (von der Zwiebel)Pallad.
cr. in ventrem (von der Gurke)Verg.
similis lunae macula crescens in orbesPlin.
und bei Verwandlungen
in caput crescitOv.
coeperunt curvari manus et aduncos crescere in unguesOv.
in frondem crines, in ramos brachia crescuntOv.
b)insbesondere
α)vom Knaben: zum Jüngling heranwachsen, aufwachsen, groß werden (bei Cicero adolescere)
hortatus est, ut cresceretSuet.
mit in und Ablativ »wo?«
in cuius domo creveratSuet.
mit Dativ »für wen? wem zum Heil?«
toti salutifer orbi cresce puerOv.
ut crescerent de tuo qui crescerent tibiPlin. pan.
und (mit doppeltem Nominativ)
etiam tibi discipulus (als Sch.) crescit cicaro meusPetron.
mit sub und Ablativ »unter wessen Leitung?«
crevisti sub novercaSen.
exactā pueritiā per quinquennium sub Aristotele crevit (von Alexander dem Gr.)Iustin.
mit ad oder in und Akkusativ »wozu?«
lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi (vom jungen Jupiter)Manil. 1, 368
cito crescit in iuvenemHieron. epist. 66, 10
β)von jungen Tieren: aufwachsen
ille (canis) tibi pecudum multo cum sanguine crescet Gratt. cyn. 168
2)im weiteren Sinn: der Größe, der Höhe, dem Umfang, der Menge, Zahl, Stärke, dem Grad nach wachsen, steigen, aufsteigen, zunehmen, sich vermehren, sich vergrößern, sich steigern (Gegensatz decrescere, minui und dergleichen)
a)der Größe, Höhe, dem Umfang nach, oft mit Ablativ »wodurch?« oder mit in und Akkusativ »bis wohin?« und mit ab und Ablativ »von wo?«
vom Boden, von Bergen usw.
surgit humus; crescunt loca (seine Flächen) decrescentibus undisOv.
hieme creverant Alpes, hoch lag in den A. der SchneeFlor.
crescere altitudo petrae videbaturCurt.
tum partes in omnes auctus crescit in immensum (Atlas)Ov.
petra non modicis ac mollibus clivis in sublime fastigium crescit, sed in metae maxime modum erecta estCurt.
von Bauten
cognata moenia laetor crescereOv.
iam aliquantum altitudinis opus creveratCurt.
iam a fundo maris in altitudinem modicam opus creveratCurt.
Caesaris naves a binis remigum in senos nec amplius ordines creverantFlor.
von ganzen Städten, die an Umfang und Einwohnerzahl zunehmen
vix crediderim tam mature tantam urbem crevisse, floruisse, concĭdisse, resurrexisseVell.
Roma interim crescit Albae ruinis; duplicatur civium numerus, Caelius additur urbi monsLiv.
in aeternum urbe conditā, in immensum crescenteLiv.
von Örtlichkeiten, die, wenn man sich ihnen nähert, immer größer werden
admoto crescebant culmina gressuSil. 15, 216
von Quellen, Gewässern = steigen, schwellen, anschwellen
fons ter in die statis auctibus ac deminutionibus crescit decrescitquePlin. ep.
fontes calidi, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturquePlin.
cum Albanus lacus praeter modum crevissetCic.
cava flumina crescunt cum sonituVerg.
aestate incipit crescere (Gegensatz minuitur, von einem Fluss)Sen.
Liger ex nivibus creveratCaes.
forsitan Aethiopum penitus de montibus altis crescat (vom Nil)Lucr.
von der Flut = steigen
ad mensuram enim crescit iterumque decrescit (fällt)Sen.
vom Feuer, bildlich
sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere, nec prius sedari, quam etc.Sall.
crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et vitiorum magnitudineVell.
vom Mond = zunehmen (Gegensatz decrescere, minui, senescere)
cum luna triduum recessit a sole crescit et plus illuminaturVitr.
lunae luminum varietas tum crescentis tum senescentisCic.
crescens minuensque sidusPlin.
luna crescens (Gegensatz senescens)Varro Cic.
crescente lunā, Gegensatz decrescente lunāVarro, Gegensatz senescente lunāVarro, Gegensatz minuente lunāPallad., Gegensatz deficiente lunāGell.
lunā vel iam plenā vel adhuc crescenteMacr.
nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque dicamVarr.
vom Tag = zunehmen (Gegensatz decrescere)
crescere dies licet et tabescere noctesLucr.
umbra, ut dies crevit decrevitve, modo brevior modo longior hāc vel illā caditPlin. ep.
von den Jahren
crescentibus annisOv. Mart.
von Speisen, die im Mund quellen, schwellen
non in ore crevit cibus, non haesit faucibusSen.
crescit et invito in ore cibusOv.
von Geschwülsten
tumor omni frigore minuitur; non solum sub omni calore, sed etiam retento spiritu crescitCels.
und von Gliedern
laetum opere corpus et crescentia laboribus membra, vor Kraft schwellenden, strotzendenPlin. pan.
creverunt artus (beim Foltern)Sil.
und so (von Gefolterten)
crescit et suspensus ipse vinculis latentibusPrud.
vom Holz = quellen
contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes (schwindend)Vitr.
von Hülsenfrüchten = quellen
coquendo cr.Plin.
von Schriften
liber crevitPlin. ep.
quoniam satis huius voluminis magnitudo crevitCornif. rhet.
von Versen
iambi a brevibus in longas (syllabas) nituntur et crescuntQuint.
b)der Zahl, Menge, Summe nach wachsen, steigen, zunehmen, immer größer werden, sich mehren, sich häufen (Gegensatz minui)
crescit in dies singulos hostium numerusCic.
turba infantium augetur cotidie et crescitPlin. ep.
crescens in dies multitudo hostiumLiv.
crescebat in dies Sullae exercitusVell.
ex quo intellectum est non mihi absenti crevisse amicosCic.
cr. malo oder per damnum (von der Hydra, der für einen abgeschlagenen Kopf immer zwei andere wuchsen)Ov.
plagae (Schläge) crescuntTer.
crescit mihi materies, der Stoff (zum Schreiben) wächst mir unter den HändenCic.
crescentibus iam provinciis (Geschäfte)Liv.
rapi crescentibus annis, in der Blüte der JahreMart.
crescentes abstulit annos, poetisch = raffte sie (die Gattin) in der Blüte der Jahre dahinOv.
aber
capi (gefesselt werden) primis et adhuc crescentibus annis (von immer mehr aufblühender Jugend)Ov.
crescentem sequitur cura pecuniamHor.
minori dicere, per quae crescere res (Vermögen) posset, minui damnosa libidoHor.
opes (Reichtum) genti ex vectigalibus opobalsami crevereIustin.
eorum aes alienum multiplicandis usuris crescereNep.
crescentibus multiplicari usuris (von einem ausgeliehenen Kapital)Ambros.
reliqua (die Rückstände der Zinsen) creveruntPlin. ep.
crescit pretium alicuius reiPlin.
his tamen omnibus annona (Getreidepreis) crevitCaes.
c)der intensiven Stärke, dem Grad nach wachsen, steigen, sich steigern, zunehmen
vom Ton der Stimme oder Rede
in foro sic illius vox crescebat, tamquam tubaPetron.
crescit oratio minus aperteQuint.
maxime in hac parte crescere debet oratioQuint.
von Hitze, Wind, Sturm usw.
crescente aestuCurt.
crescente ventoCatull.
proximus dies non sine minis crescentis mali praeteriitCurt.
von Krankheit, Schmerz
advenientes crescentesque morbiCic.
crescentes morbi (Gegensatz remissiones)Cels.
si febris non decrescit, sed crescere desiit, wenn das F. nicht aufhört, sondern nur zu steigen nachlässtCels.
si etiam vehementius dolor crevitCels.
crescunt ignisque dolorque languescuntque iterumOv.
fruendis voluptatibus crescit carendi dolorPlin. ep.
von anderen physischen oder äußeren Zuständen
crescit mobilitas eundoLucr.
crescente certamineLiv.
crescente certamine et clamoreLiv.
inter epulas ebrietate crescenteIustin.
fama e minimo sua per mendacia crescitOv.
simul crescit inopia omnium (an allem)Liv.
non crescet, sed dividetur laborQuint.
unde crevit nobis laborPlin.
cuius originem moris a mitiore crevisse principio, quam etc.Liv.
cum periculum cresceretPlin. ep.
von geistigen Zuständen
quod ex his studiis quoque crescit oratio et facultas, durch diese Studien auch die Befähigung zur rednerischen Darstellung (das Rednertalent) gefördert wirdCic.
cum robore dicendi crescet etiam eruditioQuint.
rerum cognitio cotidie crescitQuint.
nihil crescit (kommt weiter) solā imitationeQuint.
von Gemütszuständen
ideoque crescit animus laude et impetu augeturQuint.
und so oft crescit animus alicuius oder crescit animus alicuis. Krebs-Schmalz Antib. 7 S. 375
crevit ex eo hostium animusLiv.
morte Africani crevere inimicorum animiLiv.
itaque et Romanis crevit animusLiv.
plebi creverant animiLiv.
hostibus quoque crevere animiIustin.
hāc virium accessione animus crevit praetori, ut Cassandream oppugnaretLiv.
hinc animus crevit obsessisCurt.
ad extremam aetatem eorum amicitia crevitNep.
atrocitas crescit ex hisQuint.
crescit ardor animorumCurt.
Tuscis crevit audaciaLiv.
multo successu Fabiis audaciam crescereLiv.
crescit audacia experimentoPlin. ep.
crevit postea caritas ipsa mutuae vetustate amicitiaePlin. ep.
primo pecuniae, deinde imperii cupido crevitSall.
ne desperatio suis cresceretIustin.
exspectatio muneris et rumore nonnullo et studiis sermonibusque competitorum creveratCic.
crescente formidinePlin. ep.
fuga atque formido crescitSall.
in dies crescit foeditas (Niederträchtigkeit) utrāque linguā notataPlin. ep.
crescit invidiaQuint.Suet.
laetitia ipsa cum ingressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta estPlin. pan.
ubi paulatim licentia crevitSall.
cotidie metus crescitQuint.
sic urbium captarum crescit miseratioQuint.
crescit simul et neglegentia cum audacia hostiLiv.
crescebat in eos odiumCic.
inter naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odiumVell.
inter haec simul spes simul cura in dies crescebatLiv.
unde illis terror, inde Romanis animus crevitLiv.
vitium in dies crescitCic.
crescentibus in dies vitiis (Agrippae)Vell.
vitia, quae nobiscum creverunt, mit uns groß geworden sindSen.
von politischen Zuständen
causa belli coepit a foedere Philippi, postea crevit implorantibus Athenis auxilium contra regis iniuriasFlor.
socordiā Darei crevisse hostium famamCurt.
crescente in dies et classe et famā PompeiiVell.
Camillo gloria crevit in FaliscisLiv.
facti mei gratia periculo crevitPlin. ep.
tantum opes (Albae Longae) creverant, ut etc.Liv.
cum hostium opes animique crevissentCic.
cum Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videretNep.
plebis opes imminutae, paucorum potentia crevitSall.
cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescereLiv.
statim et seditio crevit, ubi caput et consilium habere coepitIustin.
crescit favore turbida seditioOv.
Veiis (zu V.) non tantum animi in dies, sed etiam vires crescebantLiv.
d)dem Vermögen nach wachsen, zunehmen, emporkommen, reich werden
crescam patrimonio, non corporePetron.
mit Angabe »von wo aus?« durch Präpositionen
ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus accommodarentLiv.
ex parvo crevitPetron.
ab asse crevitPetron.
de nihilo crevitPetron.
e)dem Ruhm, dem Ansehen, der Macht nach wachsen, sich entwickeln, sich heben, steigen, sich emporschwingen, emporkommen, groß werden (Gegensatz minui)
α)von Staaten (Völkern) und Königen
crescens regnumIustin.
sic fortis Etruria crevitVerg.
hinc iam coepit Romana res crescere Eutr.
sed civitas, incredibile memoratu est, quantum creveritSall.
si nostram rem publicum vobis et nascentem (in seinem Entstehen) et crescentem (in seinem Wachstume) et adultam (in seiner entwickelten Blüte) et iam firmam et robustam (in seiner festbegründeten Kraft) ostenderoCic.
atqui non tantum interest nostrā Aetolorum opes ac vires minui, quantum non supra modum Philippum crescereLiv.
mit Ablativ »wodurch?«
ubi labore atque iustitiā res publica crevitSall.
Rhodiorum civitas, quae populi Romani opibus creveratSall.
concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabunturSall.
mit per und Akkusativ »auf welchem Weg?«
non pati cuiusquam regnum per scelus crescereSall.
mit Adverbien oder Präpositionen »von wo?« und »bis zu?«
o quam de tenui Romanus origine crevitOv.
eo magnitudinis crescere, ut etc. (vom römischen Volk)Flor.
quia Athenienses non, ut ceterae gentes, a sordidis initiis ad summa crevereIustin.
ceterum Saguntini in tantas brevi creverant opes seu maritimis seu terrestribus fructibus seu multitudinis incremento seu disciplinae sanctitate, ut etc.Liv.
β)von einzelnen Personen
date crescendi copiam, lasst wachsen und gedeihen (= an Ansehen gewinnen)Ter.
postquam hominem adulescentem magis magisque crescere intellegitSall.
crescendi in curia sibi occasionem datam ratusLiv.
mit Ablativ »wodurch? woran?«
cr. malo rei publicaeSall.
cr. optivo cognomineHor.
cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus omnibus locis cr.Liv.
non minus dignitate, quam gratiā fortunāque cr., steigen an Ansehen usw., sein A. usw. steigen sehenNep.
quoad vixit virtutum laude crevit, sah er den Ruhm seiner Verdienste steigenNep.
mit per und Akkusativ »auf welchem Weg?«
cr. per summam gloriam, auf die rühmlichste WeiseLiv.
mit per und Akkusativ der Person »durch wen?«
frater per se (durch ihn) crevissetCaes.
mit Angabe »bei wem?« durch apud und Akkusativ
si quibus tuorum meis criminibus apud te crescere libetLiv.
mit ex und de und Ablativ »woher? infolge wessen? auf wessen Kosten?«
qua ex re creverat cum famā tum opibusNep.
timentes, ne crescendi ex se inimico collegae potestas fieretLiv.
crescendi ex iis ratus esse occasionemLiv.
nam si mihi liberet accusare, accusarem alios potius, ex quibus possem crescereCic.
oblatam sibi facultatem putavit, ut ex invidia senatoria posset crescere, quod (weil) etc.Cic.
denique, si videor hic … de uno isto voluisse crescere, isto absoluto de multis mihi crescere licebitCic.
f)an Mut wachsen, Mut bekommen, sich gehoben fühlen, sich groß fühlen
cresco et exsulto et discussā senectute recalesco, quotiens etc.Sen. ep. 34, 1
ex (infolge) nostro maerore crescit CharaxusPs. Ov. her. 15, 117
☞Synkopierte Perfekt-Formen crestiLaev. erotop. fr. 6 (bei Charis. 288, 10) und cresseLucr. 3, 681
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
crēscō, crēvī, crētus, ere, inchoative 1 CER-, to come into being, spring up
crescit segesOv.
Participle perfect, with ablative, arisen, descended, born, produced (poet.)
mortali semineOv.
AlcanoreVerg.
ab origine eādemOv.
Troiano a sanguineVerg.
To rise, grow, grow up, thrive, increase, swell, enlarge
ut (ostrea) cum lunā pariter crescantCic.
(caulis) crevit in agrisHor.
cresce, puerOv.
Liger ex nivibus creverat, was swollenCaes.
in frondem crines, to grow intoOv.
manūs in unguīsOv.
Cresceret in ventrem cucumis, swellVerg.
Crescit hydropsHor.
ut clivo crevisse putesOv.
non mihi crevisse amicos, increased in numberCic.
crescentīs abstulit annos, i.e. her primeOv.
Figuratively, to grow, increase, be enlarged, be strengthened
plagae crescuntTer.
hostium opes animiqueCic.
viresLiv.
vim crescere victisVerg.
(rem) maximis auctibus crescereLiv.
primo pecuniae, deinde imperi cupidoSall.
inopia omniumLiv.
crescetis, amoresVerg.
Crescit amor nummiIuv.
usque ego posterā Crescam laude recensHor.
Crescit velut arbor Fama MarcelliHor.
crescente ventoCatull.
Aspera crescit hiemsOv.
To rise, be promoted, prosper, become great, attain honor
ex quibus possem crescereCic.
laboribus pubes crevit, in gloryHor.
de multis, at the expense ofCic.
dignitate, gratiāNep.
ex nostro maerore, to take courageOv.
date crescendi copiam (iis) qui, etc.Ter.
crescendi in curiā occasioLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu