Pronominaladjektiv
alter a um
(Gen. alterīus, Dat. alterī)
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
alter, tera, terum, Genitiv alterīus (im Vers auch alterĭus), Dativ alteri (von alis), der eine von zweien, der andere (dagegen alius ein anderer in Bezug auf mehr als zwei)
I)eigentlich
A)im Allgemeinen
altero pede (auf dem einen Fuß) claudusNep.
hi libri quinque alteriCic.
alter exercitusLiv.
alter consulumLiv.
alter ex censoribusLiv.
alterum ex duobus commodisGell.
altera ex duabus causisSen.
necesse est sit alterum de duobus, aut …. aut etc.Cic. Tusc. 1, 97Sen. de brev. vit. 13, 8Gell. 5, 11, 7
binas a te accepi litteras, quarum alteris mihi gratulabareCic.
utrique alteris fretiSall.
tuis unis et alteris litterisCic.
tabulae testamenti unae per legatos eius Romam erant allatae, alterae eodem exemplo … Alexandriae proferebanturCaes.
duplices similitudines, unae rerum, alterae verborumCornif. rhet.
ambo imperatores Romani aut alter ex iisLiv.
parentes ambo alterveGell.
absente consulum altero ambobusveLiv. (vergleiche unten Nummer I, B, 1)
non uterque, sed alterCic.
aut uterque aut certe alterLiv.
aut alter aut invicem uterqueQuint.
ita est utraque res sine altera debilisCic.
Distributiv: alter … alter, der eine … der andere
alter perdidit, alter vendiditCic.
zuweilen steht statt des zweiten alter ein Substantiv, oder hic, ille und dergleichen
Epaminondae, Leonidae: quorum alter (Epam.) ... quaesivit, Leonidas autem etc.Cic.
alter … hicCic. Rosc. Am. 17
alter … iste ibid.
alter … illeFlor. 4, 7, 10
zuweilen das eine alter ganz ausgelassen
duae turmae haesere
altera metu dedita hosti, (altera) pertinacior etc.Liv. 29, 33, 7
Graeci duo genera eius fecere; (alteram) longam enodem, alteram brevem durioremPlin. 16, 63vergleiche Sillig Plin. 35, 71
Plural von mehreren oder von ganzen Parteien
alteri dimicant, alteri victorem timentCic.
endlich das zweite alter in verschiedenem Kasus
alter alterius ova frangitCic.
alteri alteros aliquantum attriverantSall.
auch
unus alteriPlaut.
☞Nach zwei Substantiven bezieht sich gewöhnlich das erste alter auf das erste Substantiv, das zweite auf das zweite; zuweilen aber ist es umgekehrtCic. Quinct. 1; de off. 3, 73vergleiche Spalding Quint. 9, 2, 6
B)insbesondere
1)als Formel in Senatsbeschlüssen usw.: alter ambove, S.E.V. (= si eis oder iis videbitur oder videatur), der eine (der beiden Konsuln) oder beide, wenn usw.
Uti C. Pansa, A. Hirtius Coss., alter ambove, S.E.V., cognoscerent, qui ager iis coloniis essetCic. Phil. 5, 53; 8, 33; 9, 16; 14, 37
umgekehrt
Q. Aelius, Paulus Fabius Coss. ambo alterve, si iis videbiturSC. bei Frontin. aqu. 100 extr.
2)der andere = zweite (secundus)
a)überhaupt
proximo, altero (zweitnächsten), tertio dieCic.
quadriennio post alterum consulatumCic.
fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo, du bist nun der zweite nach jenemVerg.
bei Zehnern und Hunderten
altero vicesimo die, am 22. TagCic.
annus alter ab undecimo, das 12. JahrVerg.
anno trecentesimo altero (im 302. Jahr), quam Roma condita eratLiv.
b)unus et (oder atque oder aut oder vel) alter, unus alterque, unus alter, der eine und der anderesiehe Heß Tac. dial. 21. p. 142; Schmidt Iuven. 7, 165
α)bestimmt = einer oder zwei
unus et alter diesCic.
β)unbestimmt = der eine und der andere, der und jener = etliche, einige wenige und dergleichenTer.Cic.und andere
c)alterum tantum, noch einmal so viel, doppelt so vielCic.Liv.
altero tanto longior, noch einmal so langNep.
und so
altero tanto maiorCic.
3)bei Appellativen und appellativ gebrauchten Eigennamen = hinsichtlich der Eigenschaften dem genannten Appellativum gleich, unser ein anderer, ein zweiter
me sicut alterum parentem diligitCic.
alter VerresCic.
prope Hannibal alterAur. Vict.
prope alter CamillusClaud.
und so
alter ego, ein zweites Ich (von sehr vertrauten Freunden)Cic.
und
tamquam alter idem, gleichsam das zweite SelbstCic. de amic. 80
4)der andere = entgegengesetzte
ripa, das jenseitigeCaes.
aciesLiv.
pars altera, die GegenparteiCic.Liv.und andere
ebenso
factioNep.
fortunaLiv.
daher poetisch: anders = der früheren Beschaffenheit nach verschieden, verändert
metuit secundis alteram sortemHor. carm. 2, 10, 13 sq
und
quoties te speculo videris alterum, als einen anderen, ganz verändert (also »unschöner«)Hor. carm. 4, 10, 6
und in der Augursprache euphemistisch
altera avis = infausta, »ein unglückbringender Vogel« nach Paul ex Fest. 7, 1
II)übertragen: der (die) Andere = der Nächste, der Mitmensch oder Nebenmensch (ο πέλας, ο πλησίονvergleiche Ochsner Cic. ecl. p. 90 und 458)
qui alteri exitium parat, eum scire oportet etc.Enn. fr.
qui alterum incusat probri, eum ipsum se intueri oportetPlaut.
qui nihil alterius causā facitCic.
daher alter mit einer Negation oder einer negativen Frage und dem Komparativ, verstärkend wie »kein Zweiter« für »kein anderer überhaupt«
sol scelestiorem nullum illuxit alterumPlaut.
qui me alter audacior homo?Plaut.Hor. sat. 1, 1, 40 und 1, 5, 33
und mit Ablativus comparationis
neque mest (als ich) Athenis alter hodie quisquam, quoi credi recte aeque putentPlaut. asin. 492 sq
☞Dativ Maskulinum alteroCic. de nat. deor. 2, 66 ed. Schoem. (Baiter und Müller alteri)Carm. epigr. 192, 3, archaistisch altereiCorp. inscr. Lat. 1, 198, 76, öfter Dativ Femininum alteraePlaut. rud. 750Ter. heaut. 271Phorm. 928Caes. b.G. 5, 27, 5Nep. Eum. 1, 6. Col. 5, 11, 10
Im Vers synkopiert altrius, altri, altrissiehe Lorenz Plaut Pseud. 345; Brix Plaut. capt. prol. 8; Ribbeck Comic. Coroll. p. X sq.; Röper Philol. 15, 294. A. 24
Wegen der Quantität der Pänultima in alterius siehe Prisc. 6, 37und besonders Ritschl opusc. 2, 662 sqq. und 667 sqq. und 694 sqq.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
alter, tera, terum, genitive terīus or terius, dative alterī (feminine rarely alterae), pronoun adjective 2 AL-, one, another, the one, the other (of two)
necesse est sit alterum de duobusCic.
altera ex duabus legionibusCaes.
alter consulumLiv.
in alterā parte fluminis legatum reliquit, on the other sideCaes.
ut consules alter ambove cognoscerent, one or bothCic.
absente consulum altero ambobusveLiv.
Alter ... alter, the one ... the other, the former ... the latter
curemus aequam uterque partem; ut alterum, ego item alterumTer.
quorum alter exercitum perdidit, alter vendiditCic.
nec ad vivos pertineat, nec ad mortuos; alteri nulli sunt, alteros non attingetCic.
quorum alteri adiuvabant, alteri, etc.Caes.
qui noxii ambo, alter in alterum causam conferantLiv.
Unus ... alter, one ... the other
Ph. Una iniuria est tecum ... altera est tecumTer.
uni epistulae respondi, venio ad alteramCic.
Opposed to other distributive words
alter gladiator habetur, hic autem, etc.Cic.
lateris alter angulus ad orientem solem, inferior ad, etc.Caes.
ne alteruter alterum praeoccuparetNep.
uterque suo studio delectatus contempsit alterumCic.
neutrum eorum contra alterum iuvareCaes.
Especially, as a numeral, the second, next (cf. secundus)
primo die ... alter dies ... tertius diesCic.
proximo, altero, tertio, reliquis consecutis diebusCic.
sive iterum Sulla sive alter MariusCic.
alteris Te mensis adhibet deum, i.e. at the dessertHor.
So, alterā die, the next day
altero die quam, on the next day afterLiv.
With prepositions
qui tum regnabat alter post Alexandream conditam, next afterCic.
Fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo, the next after himVerg.
In compound numbers
litteras altero vicensimo die reddidit, on the twenty-second dayCic.
Of a number collectively
hos libros alteros quinque mittemus, a second series of fiveCic.
Aurea mala decem misi; cras altera (sc. decem) mittamVerg.
In the phrase, unus et alter, unus atque alter, unus alterque, the one and the other
Usually of an indefinite number, one and another, a couple, one or two
Unus et item alterTer.
unum et alterum diem desiderariCic.
versus paulo concinnior unus et alterHor.
Rarely of a definite number, two
unus et alter dies intercesseratCic.
Alterum tantum, as much more, as much again, twice as much
altero tanto longiorNep.
numero tantum alterum adiecitLiv.
Of quality or character, a second, another, i.e. very like
Verres, alter OrcusCic.
alter egoCic.
amicus est tamquam alter idem, a second selfCic.
The one of two, either of two (for alteruter)
non uterque sed alterCic.
sine alteris vestrum vivereLiv.
By metonymy, another (for alius)
victis non ad alterius praescriptum imperareCaes.
si nullius alterius nos pudet, nobody elseLiv.
Hence, a neighbor, fellow-creature
ex incommodis Alterius sua ut conparent commodaTer.
nihil alterius causā facereCic.
The other, the opposite
alterius factionis principes, the leaders of the opposite partyNep.
Different, changed
quotiens et specula videris alterumHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu