causā Präp. m. Gen.
(nachgestellt)
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
causa (von Cicero und nach ihm noch von Vergil und auch in Inschriften caussa geschriebenQuint. 1, 7, 20vergleiche Osann Cic. de rep. 1, 6. p. 20), ae, feminin (von cūdo), der Fall
I)der veranlassende Grund, die Veranlassung, der Anlass, der Grund (Beweggrund), der Umstand, die Ursache, Quelle, Schuld von etwas (Gegensatz effecta und facta, neutrum Plural; vergleiche die Definition von causa bei CiceroCic. de fat. 34)
a)überhaupt
causa parvaTer., parvulaCaes.
magnaCic., maiorLiv.
c. levis, gravisCic.
c. evidens (Gegensatz c. abdita oder obscura oder in obscuro posita)Cels.
c. perspicua (Gegensatz obscura)Cic.
c. externaCic.
c. iusta, iustiorCic.
c. veraTer.
c. probabilisCic.
cum causa, mit (triftigem, stichhaltigem) Grund, Gegensatz sine causaCic.
non sine causa fieriCels.
qua de causaCic.
quibus de causisQuint.
his de causisCic.
quacunque de causaCels.
aliquibus de causisCels.
gravi de causaCic.
iustis de causisCic.
qua ex causaCic.
quibus ex causisQuint., oder ex quibus causisPlin. ep.
und
ex hac causa, ex his causisCels.
ex alia causaCels.
nulla alia ex causaSen.
multis ex causis, ex pluribus causisQuint.
obscura aliqua ex causaCic.
ob eam causamCic.
ob eas causasCaes.
und
ob eandem causamLiv.
ob quam causam und quam ob causam, quas ob causasLiv.
ob aliam causam, non ob aliam causamLiv.
ob nullam aliam causam, nullam aliam ob causam, nullam ob aliam causamLiv.s. über die Verbindung mit ob übh. Fabri Liv. 24, 8, 5
propter eam quam dixi causamCic.
mit Angabe »wessen? wozu?« durch Genitiv, selten (nicht bei Cicero) durch den Infinitiv oder durch ad mit Akkusativ
c. adventusNep.
c. belliCic.und andere (auch von Personensiehe Fabri Liv. 21, 21, 2)
c. criminisCic.
c. mortis, von PersonenCic., von einem UmstandLiv.
parvulae causae vel falsae suscipionis vel terroris repentini, kleine Ursachen, die in falschen Verdächtigungen oder plötzlichem Schrecken liegenCaes.
quae tot scelerum suscipiendorum causa?Cic.
durch Infinitiv
quae causa fuit consurgere in armaVerg.
dolor huic et cura Neaerae coniugis ereptae causa perire fuitTibull.
durch ad mit Akkusativ
satis vehemens causa ad obiurgandumTer.
mit weiterer Angabe »weshalb? warum?«
causae, propter quasQuint.
ob eam causam, quia speciem habet admirabilem, Thaumante dicitur esse natusCic.
cur causa Zenoni non fuerit, quamobrem etc.Cic.
multae causae sunt, quam ob rem etc.Ter.s. Spengel Ter. Andr. 382
causam Ulixi fuisse, quare interfecerit Aiacem Cornif. rhet.
quidnam esse causae, cur etc.Cic.
quae causa sit, cur etc.Cic.
cuius rei cum causam quaererem quidnam esset cur in quoquo oratore plurimum esset, ita maxime is pertimesceret, has causas inveniebam duasCic.
mit weiterer Angabe des Grundes, »weil, dass« oder »dass nicht« usw. durch quod, quo (= ut eo) ut, ne, quin, quominuss. Fabri Sall. Cat. 51, 41; Weißenb. Liv. 5, 55, 5 u. 40, 26, 5
propter hanc causam, quod etc.Cic.
ob eam causam, ut oder ne etc.Cic.
neque ob eam causam, quo facilius consequererCic.
ea est causa, ut veteres cloacae nunc privata passim subeant tectaLiv.
huius epistulae non solum ea causa est, ut ne quis a me dies intermittatur, quin etc …. sed etiam haec iustior, ut a te impetrarem, ut etc.Cic.
num quid est causae, quin amicos nostros Stoicos dimittamus?Cic.
quibus aut emerita stipendia aut morbus causae essent, quominus militarentLiv.
eis causis, quominus dimicare vellet, movebaturCaes.
Redensarten
in causa esse, Ursache, Schuld sein (vergleiche Nummer II, a am Anfang)
in causa haec suntCic. ep. 1, 1. § 1
in causa (est) amor primum, deinde quod (weil usw.) etc.Plin. ep. 7, 5, 1
vim morbi in causa esse, quo serius perficereturLiv. 40, 26, 5
und
esse alicui in causa, ut etc.Quint. 12, 5, 2
afferre causam, causam consilii sui, den Grund angeben von usw.Cic.
afferre causam explicandae philosophiae, Veranlassung geben zu usw.Cic.
alicui inferre causam belli, iurgii, gegen jemanden einen Grund zum Kr., zum Streit geltend machen, suchen (vergleiche Nummer II a. E.)Cic. de imp. Pomp. 65Phaedr. 1, 1, 4
alicui causam alicuius rei dare, Veranlassung geben zu etwas (zum Beispiel harum litterarum)Cic.
esse causam alicuius rei (von Personen und Leblosem)Cic.und andere (auch von mehreren, zum Beispiel dicuntur causa mortis fuisseQuint., nos causa belli sumusLiv.)
causae esseCaes., alicui causae esseLiv.
nancisci causam alicuius reiCic.
quaerere causam eius rei und novi consilii, nach der U. fragenCic.Liv. (vergleiche quaerit causae quid sit tam repentini consiliiNep.)
habere multas et graves causas corrumpendi iudiciiCic.
nec umquam bellorum civilium semen et causa deeritCic.
causam alicuius rei sustinere, von etwas die Schuld tragenCic.
b)der entschuldigende Grund, der Entschuldigungsgrund, die Entschuldigung, die Ausrede, der Einwand
tibi causa est de hac reTer.
causam accipere (gelten lassen)Cic.
c)der bemäntelnde, erdichtete Grund, der Vorwand, das Vorgeben (πρόφασιςvergleiche Ruhnk. Ter. Andr. 1, 3, 8)
causas fingereOv.
causam invenireTer.
causam interponens (als Vorwand angebend, unter dem Vorwand) se collegas exspectareNep.
und ebenso
causam interserens te hostem esse AtheniensibusNep.
mit Angabe »wessen?« durch Genitiv
muri causam opponereCic.
besonders per causam mit Genitiv = unter dem Vorwand einer Sache (griechisch κατά πρόφασιν)
per causam supplementi equitatusque cogendiCaes.
per causam renovati ab Aequis belliLiv.s. Drak. Liv. 2, 32, 1; Broukh. Tibull. 1, 6 [7], 26
mit Angabe »wozu?« durch Genitiv oder ad mit Akkusativ
causas novarum postulationum quaerereCic.
causam bellandi reperireNep.
causam habere ad iniuriamCic.
mit weiterer Angabe »weshalb?«
iam diu aliquam causam quaerere, quamobrem etc.Ter.
mit weiterer Angabe »dass« oder »dass nicht«
fingere causam peracutam, ut etc.Cic.
fingere causas, ut etc.Tibull.
fingere causas, ne etc.Ter.
d)der eingewendete Grund, die Einwendung, der Einwand
causam hau dico, ich mache keinen EinwandPlaut.
nullam oder non causam dico, quin etc., ich habe nichts einzuwenden, dass usw.Plaut.Ter.
num quid causae est oder num quae causa est, quin etc.Plaut.
neu causa ulla restet relicua, quin etc.Ter.
causae nihil dicimus, quin etc.Cic. Quinct. 57Vergleiche Brix Plaut. capt. 350; Lorenz Einl. zu Plaut. Pseud. S. 9. Anm. 9
e)als medizinischer terminus technicus: der Krankheitsanlass, Krankheitszustands. Fabri Liv. 22, 8, 3
causa levis (Gegensatz causa gravior)Liv.
causa tenuissimaCic.
causae externaeLiv.
tantum causam metuereCels.
afferre valetudinis causasQuint.
daher bei Spätlateinern = KrankheitCael. Aur.Veget.und andere
f)Ablativ causā mit Genitiv oder Possesivpronomen, aus Ursache, auf Veranlassung, in Rücksicht auf, im Interesse eines Gegenstands, um … willen, wegen, halber, auch = zu
α)mit Genitiv, gewöhnlich dem Genitiv nachgestellt, selten (des Gegensatzes, Nachdrucks wegen) ihm vorangesetzt
fili causāPlaut.
tempestatis causā, auf V. des Wetters, durch das W.Cic.
temporis causā, der Zeit und Umstände wegen, im Drang des AugenblicksCic.
rei publicae causāCic.
ioci causāCic.
delectationis causāCels.
animi causā, siehe animus Nummer II, A, 2, d
auxilii causāCaes.
contumeliae causā (Gegensatz honoris causā)Cic.
mortis causā patris suiLiv.
honoris causā, siehe honōs
fidei causāSall.
exempli causāCic.
verbi causāCic.
liberorum quaerendorum causāPlaut. Suet.
liberûm quaesundûm causāEnn. fr.
voluptatum adipiscendarum causāCic.
dissimulandi causāSall.
und
alicuius causā cupere, velle, velle omnia, debere omniaCic.
vor dem Genitiv
causā virginisTer. Eun. 202
causā antiquitatis Vulcat. Sedig. fr. bei Gell. 15, 24. v. 13
causā amicorumCic. de amic. 57
causā ignominiaeLiv. 40, 41, 11 H.
causā ludorumLiv. 40, 44, 10 H.
causā detrectandi sacramentiSuet. Aug. 24 R., causā conservandae vocisAugustin. conf. 6, 3, 3siehe Madvig Emendatt. Liv. p. 474
zwischen zwei Genitiven
aedificandi causā theatriAmm. 29, 6, 11
β)mit Possessivpronomen meā causā, um meinetwillen, meinetwegen, in meinem Interesse, mir zuliebeCic. (bei Dichtern auch causā meā des Verses wegenKomikerHor. sat. 1, 4, 97)
und so
tuā causā, nostrā causā, vestrā causāCic.
alienā potius causā quam suāQuint.
II)der obwaltende
a)die obwaltende Angelegenheit, Sache, der Gegenstand, Punkt, die Sachlage, der Sachverhalt
Alexandrina causaCic.
nec praetermittebat fere quicquam, quod esset in causa, was zur Sache gehörteCic. Brut. 303 (vergleiche oben Nummer I, a in causa esse)
et causam et hominem probareCaes.
super tali causa eodem missum esseNep.
sic egit causam tuam, ut etc.Cic.
cui senatus dederat publicam (al. publice) causam, ut etc., den offiziellen AuftragCic.
im Gegensatz zu Nebenumständen
armis inferiores, non causā fuisseCic.
parum precibus, parum causā proficereLiv.
b)die obwaltende Lage, Stellung, der obwaltende Fall, obwaltende Zustand
suam causam non nosse, alienas facile discereCic.
num alia in causa M. Cato fuit, aliā ceteri qui etc.Cic.
(Regulus) erat in meliore causaCic.
in eadem causa erant Usipetes et TenchteriCaes.
(praedia) soluta meliore causā sunt quam obligataCic.
c)das obwaltende freundschaftliche Verhältnis, die freundschaftliche Beziehung zu jemandem, das Freundschaftsverhältnis, die Verbindung
quicum tibi affinitas, societas, omnes denique causae et necessitudines veteres intercedebantCic.
ad eas causas quibus inter nos amore sumus, officiis, vetustate coniuncti patriae caritas accessitCic.
explicare breviter, quae mihi sit ratio et causa cum CaesareCic.
d)das Interesse, das man verfolgt, die Sache, Partei, die man verfichts. die Auslgg. zu Cic. de imp. Pomp. 2
causa senatoria, popularisIustin.
populi Romani veraCic.
c. Caesaris meliorQuint.
suarum partium c.Quint.
c., quam Pompeius susceperatCic.
causam imperii cognoscereCic.
causam rei publicae non tenereCic.s. Halm Cic. Sull. 32
und
ad causam publicam accedere, das Interesse des Staates zu vertreten beginnenCic.
causam populi agere (Gegensatz causam optimatium agere)Nep.
rem in causam plebis inclinareQuint.
ea causa, quae est senatui, quae est dis hominibusque gratissimaCic.
ii, quorum est una causaCic.
non omnibus Sullae causa grataCic.
utrum militantium adversarii estis, an causam agitis?Liv.
omnis familiae causa consistit tibi, das Interesse für usw. (die Sorge für die Unterhaltung der usw.)Plaut. asin. 520
e)der in Frage stehende oder gestellte Gegenstand, Punkt
α)= ὑπόθεσις die Aufgabe, der Stoff, das Thema, der StreitpunktCic. top. 79Quint. 3, 5, 7
sowohl einer philosophischen Erörterung usw.
poscere eorum aliquem qui adsunt causam disserendiCic.
quod vero maxime rem causamque continetCic.
als einer rednerischen Darstellung, der Fall
verae causae aut forenses, wirkliche Geschäfts- od. GerichtsfälleCic.
causarum, quae sint a communi quaestione seiunctae, partim in iudiciis versari, partim in deliberationibusCic.
β)der obwaltende Rechtsfall, die Rechtssache, die Rechtsfrage, die gerichtliche Sache, die Streitfrage, der Prozess
causa capitis, causa capitis aut famaeCic.
maiestatisTac.
causae forensesCic.
causae malae, optimaeCic.
causae privatae, publicaeCic.
c. centumviralisCic.
c. liberalisCic.
c. superior, Gegensatz c. inferiorCic.
c. parvula, BagatellsacheCic.
c. tenuisCic.
c. vera (gerechte)Cic.
causa iudicata atque damnataCic.
causā indictā, ohne ProzessCic.
causā cognitā (Gegensatz causā incognitā)Cic.
actio, actor causaeCic.
causae dictioCic.
orationes causarumCic.
accedere causae oder ad causamCic.
adesse in hac causaCic.
adesse tali causaeQuint.
agere causam, siehe ago Nummer II, B, 5, c
causam defendereCic.
causas defensitareCic.
causam dicere = den Prozess führen (von gerichtlichen Rednern) und = sich verteidigen oder sich verteidigen lassen (von Angeklagten, Gegensatz accusare)Cic.
causam parricidii dicere (vom gerichtlichen Redner)Liv.
coronae subreptae de Capitolio causam dicere (von Angeklagten) Porphyr.
causam ex vinculis dicere (von Angeklagten)Caes.Liv.
causam discere, sich vortragen lassen (vom Sachwalter)Cic.
causam docere aliquem, einem Sachwalter vortragenCic.
causam orare, perorareCic.
causam alicui inferre Auct. b. Hisp. 1, 4ICt. (verschieden von oben Nummer I, a)
causam recipere, suscipereCic.
causā desistere (vom Kläger)Cic.
causā premi, mit seinem Pr. ins Gedränge kommenSen.
in causis iudiciisque versariCic.
causam tenere, obtinere, sustinere, den Prozess gewinnenCic.
und so auch
vincere causam suamOv.
und
causam perdere, seines Interesses verlustig gehen, den Pr. verlierenCic.
causā cadere, infolge eines Formfehlers den Pr. verlierenCic.Suet.ICt.s. Piderit Cic. de or. 1, 66; Halm Cic. Mur. 9
causa labefactatur ad iudicemCic.
f)die ganze juristischer Beschaffenheit eines Rechtsobjekts, besonders die damit verbundenen Lasten und Vorteile
tota causa fundiICt.
fundus cum sua causa transitICt.
dominium cum sua causa transferreICt.
bona cum causaICt.
daher oft sine causa, ohne Nutzen oder Vorteil, umsonstEccl.s. Rönsch Itala p. 306
☞Nicht selten steht causa mit einem gewissen Lautspiel in einem Satz in der Bedeutung von Nummer I und von Nummer II nebeneinander
meā causā causam accipiteTer. heaut. 47
his de causis ego huic causae patronus exstitiCic. Rosc. Am. 5dazu Halm
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
causa (caussa), ae, feminine 1 CAV-, a cause, reason, motive, inducement, occasion, opportunity
te causae inpellebant levesTer.
obscuraCic.
accedit illa quoque causaCic.
causa, quam ob rem, etc.Ter.
satis esse causa, quā re, etc.Caes.
si causa nulla est, cur, etc.Cic.
causa quod, etc.Cic.
ea est causa, ut cloacae subeant, etc.Liv.
quid causae est quinCic.
nulla causa est quinCic.
causa quo minusSall.
is, qui causa mortis fuitCic.
morbiVerg.
nos causa belli sumusLiv.
rerum cognoscere causasVerg.
Vera obiurgandi causaTer.
Poet.
Bacchus et ad culpam causas dedit (i.e. culparum causa fuit)Verg.
consurgere in armaVerg.
quae rebus sit causa novandisVerg.
meo subscribi causa sepulchro, i.e. of my deathOv.
In phrases
cum causā, with good reasonCic.
sine causā, without good reasonCic.
sine ullā apertā causāCic.
his de causisCaes.
quā de causāCic.
quā ex causaCic.
eā causāSall.
ob eam causamCaes.
ob eam ipsam causamCic.
quam ob causamNep.
propter eam quam dixi causamCic.
in causā haec sunt, are responsibleCic.
vim morbi in causā esse, quo, etc.Liv.
non paucitatem ... causae fuisse cogitabant, to have been the causeCaes.
Especially, ablative with genitive or possessive adjective, on account of, for the sake of
alqm honoris causā nominare, with due respectCic.
omnium nostrum causāCic.
vitandae suspitionis causāCic.
meā causāTer.
meāpte causāTer.
vestrā reique publicae causāCic.
vestrarum sedum templorumque causā; cf. quod illi semper sui causā fecerantCic.
additur illius hoc iam causā, quicum agiturCic.
By metonymy, an apology, excuse
non causam dico quin ferat, etc.Ter.
causas nequiquam nectis inanīsVerg.
Poet.
Et geminas, causam lacrimis, sacraverat aras, i.e. a place to weepVerg.
A feigned cause, pretext, pretence
fingit causas ne detTer.
morae causas facere, reasons for the delaySall.
causas innecte morandiVerg.
inferre causamCaes.
bellandiNep.
per causam exercendorum remigum, under the pretextCaes.
per causam renovati belliLiv.
gratiam per hanc causam conciliareCic.
In law, a cause, judicial process, lawsuit
causam agereCic.
publicam dicereCic.
proferreCic.
perdereCic.
tenereOv.
causae actor accessiCic.
causam dicere, to defend (oneself or as advocate)Cic.
linguam causis acuere, for pleadingHor.
extra causam esse, not to the pointCic.
plura extra causam dixisseCic.
atque peracta est causa prior, i.e. the hearing before the decisionOv.
A side, party, faction, cause
condemnare causam illamCic.
et causam et hominem probareCaes.
publica, the common wealOv.
A relation of friendship, connection
omnes causae et necessitudines veteresCic.
quae mihi sit causa cum CaesareCic.
A condition, state, situation, relation, position
num enim aliā in causā M. Cato fuit, aliā ceteri, etc.Cic.
in eādem causā fueruntCaes.
in meliore causāCic.
A commission, business undertaken, employment
cui senatus dederat publice causam, ut mihi gratias ageretCic.
super tali causā eodem missiNep.
In rhetoric, a concrete question, case for discussion
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu