utrum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
utrum, Adverb (uter), auch verstärkt durch ne und nam in utrumne, utrumnam, leitet das erste Glied eines disjunktiven Frage- oder Zweifelsatzes ein (mit korrespondierendem an, annon und anderen im Schlusssatz) oder auch ohne Schlusssatz, deutsch ob, wohl oder durch den bloßen Frageton ausgedrückt
I)in direkter Frage
a)mit korrespondierendem Schlusssatz
α)mit an
utrum ea vestra an nostra culpa est?Cic.
utrum enim defenditis an impugnatis plebem?Liv.
mit mehr als einem Schlusssatz
utrum … abstulit? an … dedit? an ademit? an … commutavit?Cic.
utrum verstärkt durch ne, und zwar ne an das nächste, durch die Frage betonte Wort angehängts. Brix Plaut. capt. 265; Spengel Ter. adelph. 382
utrum ego istuc iocon(e) assimulem an serio?Plaut.
utrum praedicemne an taceam?Ter. (vergleiche Nummer II, a, α)
oder mit utrum in utrumne verbunden
utrumne os an culum olfacerem AemilioCatull.
de Oceano dubitant, utrumne terras velut vinculum circumfluat an in suum colligatur orbemSen. rhet.
utrumne ego igitur sum Domitii exemplo gravis, an ut etc.?Plin.
utrumne salvum eum nolet orator, an etc.?Quint.
β)mit annon
utrum cetera nomina in codicem accepti et expensi digesta habes, annon?Cic.
γ)mit necne
curiosissime attenti, utrum necne philosophus morte turbareturAugustin. de civ. dei 9, 4, 2. p. 372, 16 D.²
de ipsius boni veritate, quod sectandum videtur, utrum sit necne dubitandumibid. 19, 1, 3. p. 350, 14 D.²
vellem tamen sciscitari utrum necne cum corporibus resurgaturMin. Fel. 11, 7nach Dombarts Verbesserung
b)in einfacher Frage ohne den Schlusssatz mit ans. Nipperd. Nep. Eum. 6, 1
utrum hoc bellum non est?Cic.
utrum enim est in clarissimis civibus is, quem iudicatum hic duxit Hermippus?Cic.
utrum maiores vestri … exorti ab diis sunt et finem eum statuerunt?Liv.
II)in indirekter Frage
a)mit korrespondierendem an, anne, annon, necne
α)mit an
multum interest, utrum laus imminuatur an salus deseraturCic.
utrum rati an piscatorio navigio (transierit), nemo sciebatCael. bei Quint.
desinite dubitare, utrum sit utilius propter multos improbos uni parcere, an etc.Cic.
utrum verstärkt durch ne, und zwar ne an das nächste, durch die Frage betonte Wort angehängt (vergleiche oben Nummer I, a, α)
ea res nunc in discrimine versatur, utrum possitne se defendere, an etc.Cic.
quaesiturum ab eo simul, utrum iisne urbibus decedere se aequum censeat, quas ab se ipso captas iure belli habeat, an iis etiam, quas a maioribus suis accepissetLiv.
oder mit utrum in utrumne verbunden
non multum interest, utrumne de furto aut formula et interdicto dicendum habeas, an de ambitu comitiorumTac. dial.
in eo plures dissenserunt, utrumne hae partes essent rhetorices, an etc.Quint.
β)mit anne
utrum illi sentiant, anne simulent, tu intellegesCic.
quaerendum utrum una … anne pluresCic.
percunctarier, utrum aurum reddat, anne eat secum simulPlaut.
γ)mit annon
utrum sit annon voltisPlaut.
spectasse, utrum saluber locus esset annon?Varro
δ)mit necne
iam dudum ego erro, qui quaeram, utrum emeris necneCic.
utrum proelium committi ex usu esset necneCaes.
b)ohne den Schlusssatz mit an
an hoc dicere audebis, utrum de te aratores, utrum denique Siculi universi bene existiment, ad rem id non pertinere?Cic.
utrum verstärkt durch nam
cum percontatus esset, utrumnam Pataris universa classis in portu stare possetLiv. 37, 17, 10Hertz possetne Patris
quaerentes, utrumnam stellas animantes an inanimantes esse dicamusFirm. math. 1, 2, 12
et consuluerunt posthaec dominum, utrumnam venturus esset illucVulg. 1. regg. 10, 22
recenseat in bibliotheca regis, utrumnam a Cyro rege iussum fuerit, ut aedificaretur domus dei in Ierusalem?Vulg. 1. Esdr. 5, 17
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
utrum, adverb uter.
I)Introducing a direct question, and expressed in English only by the mark of interrogation
utrum pro me an pro me et pro te?Cic.
utrum hostem an vos an fortunam utriusque populi ignoratis?Liv.
Strengthened by ne (attached to an emphatic word; or poet. to utrum)
Utrum studione in sibi habet an laudi putat Fore?Ter.
utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur?Cic.
Utrumne iussi persequemur otium . . . An hunc laborem, etc.Hor.
Without an expressed alternative
utrum enim est in clarissimis civibus is, quem iudicatum hic duxit Hermippus?Cic.
II)Introducing an indirect question, whether
Utrum stultitiā facere ego hunc an malitiā Dicam, incertus sumTer.
utrum inpudentior hic . . . an crudelior illa, difficile dictu estCic.
est quaerendumque utrum una species sit earum anne pluresCic.
iam dudum ego erro, qui quaeram, utrum emeris necne, whether . . . or notCic.
utrum proelium committi ex usu esset necneCaes.
cum interrogaretur, utrum pluris patrem matremne faceret? matrem inquit, whether . . . orCic.
Strengthened by ne (attached to an emphatic word; or poet. to utrum)
(rogo) utrum praedicemne an taceam?Ter.
videamus, utrum ea fortuitane sint an eo statu, quo, etc.Cic.
utrum admonitus an temptatus an sine duce ullo pervenerit . . . nescioCic.
Nec quidquam differre utrumne in pulvere . . . ludas opus, an meretricis amore Sollicitus ploresHor.
Without an expressed alternative
an hoc dicere audebis, utrum de te aratores bene existiment, ad rem id non pertinere? Cic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu