a-Konjugation
temperāre
temperō temperāvī temperātum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
tempero, āvī, ātum, āre (von 1. tempus, Abschnitt), einer Sache Ziel und Maß setzen, ihr Schranken anweisen, weil jeder Abschnitt, den man macht, eine Begrenzung voraussetzt; daher
I)intransitiv: das rechte Maß beobachten, in etwas mäßig sein, sich mäßigen
1)im Allgemeinen
in amorePlaut.
in multaLiv.
mit folgendem Dativ: mäßigen, mit Maß gebrauchen (nicht missbrauchen), zurückhalten, beherrschen, einer Sache sich enthalten
sibiCornif. rhet.Caes. und andere
und so
temperabo, ich will mich in acht nehmenPlaut.
victoriaeSall.
linguaeLiv.
manibusLiv.
sermonibusTac.
iraeLiv.
laetitiaeLiv.
risu (Dativ)Liv.
risuiTac.
verbis ac minisTac.
urbibus expugnandis, verzichten auf usw.Liv.
temperare oculis nequire, seine Augen nicht beherrschen können = unwillkürlich hinsehen müssenLiv. 21, 22, 7
aber
temparare oculis non posse, sich der Tränen nicht enthalten könnenCurt. 9, 3 (11), 2
und so
vix lacrimis temp.Liv., ne lacrimis quidem temp.Tac.
mit ab und Ablativ = sich enthalten
ab iniuriaCaes.
a lacrimisVerg.
a caedibusLiv.
ab oppugnationeLiv.
sibi a mendacioCornif. rhet.
sibi a mulsoCels.
horum ne a necessariis quidem sibi rabies temperatSen.
mit folgendem Infinitiv = sich enthalten
temperent dormirePlaut.
temperaret dolorem aeternum suscipereTac.
puerum temperaret tollerePoëta bei Cic.
rem quempiam novam exordiri temperandum estGell.
mit folgendem ne und Konjunktiv
quoi male faciundi est potestas, quom, ne id faciat, temperatPlaut. Stich. 117 G.
quod in pluribus libris ne facerem temperaviLact. 4, 5, 3
non temperare alicui rei mit folgendem quo minus und Konjunktiv
nec nos temperamus imperiis, quo minus illi auxilii egeantLiv. 3, 52, 9
sibi non temperare und bloß non oder vix temperare mit folgendem quin oder quo minus und Konjunktiv
non tempero mihi, quin utar interdum temerarie verbisSen.
neque sibi temperaturos existimabat, quin in provinciam exirentCaes.
indignatiunculam non possum mihi temperare, quo minus apud te effundamPlin. ep.
non queo mihi temperare, quo minus ad hoc pertinentia ipsa Censorii Catonis verba ponamPlin.
und (ohne sibi)
non temperante Tiberio, quin premeret voce, vultuTac.
ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin ex intervallo subinde facti reminiscereturSuet.
vix temperabat, quin diceret: ›Quid ego etc.‹Sen. rhet.
Arruntius non temperavit, quo minus primo statim libro poneret ›ingentes esse famas de Regulo‹Sen.
2)insbesondere: schonen, mit Dativ
sociisCic.
hostibus superatisCic.
templisLiv.
mit ab und Ablativ
fidem dedit, ab his sacris se temperaturumLiv.
ab sociisLiv.
temperatum ab innoxiisTac.
II)transitiv
1)in das gehörige Maß setzen, in das gehörige Verhältnis bringen, mischen
a)überhaupt
acuta cum gravibusCic.
herbasOv.
acetum mellePlin.
aquam ignibus, lau machenHor.
so
balneumMart.
scatebris arentia arva, tränken, wässernVerg.
pira malo, pfropfenCalp. ecl. 2, 42
haec iuncta ex melle optimo Marc. Emp. 16
b)insbesondere: ein Getränk mischen, durch Mischung bereiten
poculumHor.
vinumPlin.
venenumSuet., venenaLact., venena clamLact.
2)gehörig einrichten oder zurechtmachen, verfertigen, machen
ferrum, härtenPlin.
und so
ferramentumEccl.
unguentumPlin.
daher
a)einrichten, regeln, ordnen
rem publicam legibusCic.
gradus, abmessenSen.
sol annum temperatPlin.
Musam pede Archilochi, ihr Lied einrichten (fügen) nach dem Versmaß des A. (v. d. Sappho)Hor.
temperata apud transmarinas provincias subvectioTac.
Deponens Nebenform
motus aptissime ad utilitates viventium temperatus estLact. 7, 5, 12
b)lenken, regieren
res hominum ac deorum, von JupiterHor.
mare ac terras variisque mundum horis, von JupiterHor.
terram inertem, mare ventosum, von JupiterHor.
ora frenisHor.
ratemOv.
senem delirum, leiten, am Gängelbande führenHor.
3)mäßigen, mildern, lindern
calores solisCic.
victoriam, mit Milde handhabenCic.Vell. Tac.s. Heräus Tac. hist. 4, 1, 15
mare, besänftigenHor. carm. 4, 12, 1
so auch
aequor, von NeptunVerg. Aen. 1, 146
solem umbrāPlin.
annonam macelli, einen mäßigen Preis der Lebensmittel festsetzenSuet.
temperata frumenti subvectio, erleichtertTac.
4)se temperare ab aliqua re: sich einer Sache enthalten
se ab isto laboreAugustin. de trin. 3. § 1
und so
se ab scelere apertissimoAugustin. epist. 23, 2Faust. 6, 5 extr.Gaudent. 1. § 73Greg. in Iob 18, 13 und 25, 38
und non temperare animum ab aliqua re mit folgendem quin und Konjunktiv
ne ab huius quidem usura gloriae temperavit animum Cn. Pompeius, quin victoriae partem conaretur vindicare, nicht einmal des Mitgenusses dieses R. konnte sich Kn. P. enthalten, sondern er suchte sich einen Teil des S. anzumaßenVell. 2, 34, 2
☞temperintPlaut. truc. 1, 1, 41 (60) Spengel
Deponens Nebenform temperor, ātus sum, ārīLact. 7, 5, 12 (siehe oben Nummer II, 2, a)
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
temperō, āvī, ātus, āre tempus, to observe proper measure, be moderate, restrain oneself, forbear, abstain, be temperate, act temperately
in potestatibusSall.
in multā temperarunt tribuniLiv.
linguaeLiv.
oculis, to keep from lookingLiv.
temperare oculis, refrain from tearsCurt.
risu (dative)Liv.
victoriaeSall.
nec nos temperamus imperiis, quo minus illi auxili egeantLiv.
sibi, quin exirentCaes.
vix temperavere animis, quin, etc.Liv.
temperare ab iniuria et maleficio, refrainCaes.
a lacrimisVerg.
tollere puerumCic.
temperatum agere est, quin, etc., they with difficulty refrainedLiv.
nec temperatum manibus foret, ni, etc.Liv.
To forbear, abstain, refrain, spare, be indulgent
si cuiquam ullā in re umquam temperaveritCic.
PrivignisHor.
templis deum temperatum estLiv.
in quo ab sociis temperaverantLiv.
To divide duly, mingle in due proportion, combine suitably, compound properly, qualify, temper
ex dissimillimis rebus misceri et temperariCic.
alqd ex igni atque animā temperatumCic.
Pocula, to mix, i.e. fillHor.
Etesiarum flatu nimii temperantur caloresCic.
aquam (i.e. balneum) ignibus, i.e. warmHor.
scatebris arva, i.e. waterVerg.
To rule, regulate, govern, manage, arrange, order
rem publicam institutis et legibusCic.
aequorVerg.
arces aetheriasOv.
ora frenisHor.
testudinis aureae strepitumHor.
citharam nervis, i.e. to stringOv.
temperata frumenti subvectio, facilitatedTac.
Figuratively, to regulate, rule, control, govern, sway, moderate
cuius acerbitas morum ne vino quidem permixta temperari soletCic.
haec interdum temperanda suntCic.
amara lento Temperet risuHor.
iras, sootheVerg.
sumptūsOv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu