konsonat. Dekl. (3. Dekl.)

cōnsuētūdō cōnsuētūdinis  f

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

cōnsuētūdo, inis, feminin (consuesco), die Beigewöhnung

I)an eine Sache: die Gewöhnung, angenommene Gewohnheit, das gewohnte, herkömmliche Verfahren, das Herkommen, der Brauch (Gebrauch), die Observanz, sowohl im Privatleben als im öffentlichen Leben (vergleiche mos)

a)überhaupt (oft verbunden consuetudo et exercitatio oder exercitatioque und consuetudo ac mos, mos consuetudoque, consuetudo institutumque, consuetudo et disciplina)

absolut, oder mit Angabe dessen, der die Gewohnheit hat, im Genitiv oder durch Adjektiv, oder mit Angabe der Sache, bei der die Gewohnheit herrscht, im Genitiv des Substantivs oder Genitivus Gerundii

consuetudo exercitatioque facilitatem maxime paritQuint.

haec consuetudo iam naturae vim obtinet propter vetustatemCic.

mihi bene facere iam ex consuetudine in naturam vertitSall.

depravatio consuetudinisSall.

ius consuetudinis, das Recht der Observanz, das GewohnheitsrechtCic.

mit Genitiv

c. populi RomaniCaes.

c. GraecorumCic.

c. maiorumCic.

c. medicorumCic.

c. vitae, teils = Herkommen des L. überhaupt, teils = LebensweiseCic. (vergleiche cotidianae vitae c.Ter., und unten Nummer b, α)

c. victus, LebensweiseCic. (vergleiche Nummer II, a)

c. sermonis nostri, unser SprachgebrauchCic. (vergleiche unten Nummer b, β)

c. fori et pristinus mos iudiciorumCic.

c. oculorum, gewohnter, wiederholter AnblickCic.

una pars et c. earum epistularum, quibus secundis rebus uti solebamus, die eine gewohnte (scherzhafte) ArtCic.

c. incommodorum, G. an usw.Cic.

c. vivendi, LebensweiseQuint.

male vivendiLact.

peccandiCic.

dicendi, scribendi, loquendiCic.Quint.

c. antiquaSuet.

assiduaQuint.

quaedam barbara c.Caes.

c. bona (Gegensatz c. mala)Cic. und (Gegensatz melior) Varr. LL.

mos consuetudoque civilis, die Sitte und die herkömmlichen bürgerlichen FormenCic.

vita hominum consuetudoque communis, allgemeine ObservanzCic.

communis vitae c., das gewöhnliche, gemeine Leben (vergleiche communis vita et vulgaris hominum c.)Cic.

communis c. sermonis oder loquendi, der gewöhnliche, gemeine SprachgebrauchCic. Quint.

c. diuturnaCic.

illa immanis ac barbara c. hominum immolandorumCic.

c. longaQuint.

c. regia, Brauch (Verwaltung) unter den Königen Eutr.

mea vitae perpetua c.Cic.

c. pessumaQuint.

c. usitata, GewohnheitsrechtQuint.

c. vetusCic.

c. vulgarisCic.

abhorrere a consuetudine communis sensus (von der herkömmlichen Denkweise)Cic.

adducere aliquem oder se in eam consuetudinem, ut etc., jemanden oder sich so gewöhnen, dass usw.Nep.Caes. (vergleiche ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adductiCic.)

sic alitur c. perditarum contionumCic.

hanc consuetudinem libenter ascivimusCic.

assimulare castrorum consuetudinemNep.

ab omnium Siculorum consuetudine discedereCic.

plerumque autem parentum praeceptis imbuti ad eorum consuetudinem moremque deducimurCic.

est consuetudo Siculorum ceterorumque Graecorum, ut etc.Cic.

doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut etc.Cic.

populi Romani hanc esse consuetudinem, ut etc.Caes.

est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc.Caes.

non est meae consuetudinis rationem reddere, qua de causa etc.Cic.

non esse consuetudinem populi Romani accipere ab hoste armato condicionemCaes.

quod antea in consuetudine fuerit bonorumCic.

ut est c., wie es Gebrauch (Rechtsgebrauch, Observanz) istCic.

ut barbarorum fere consuetudo estHirt. b. G.

ut fert Gallica c.Caes.

maiore strepitu et tumultu, quam populi Romani fert c., castra moveri iubetCaes.

sin consuetudinem meam, quam in re publica habui, tenueroCic.

haec consuetudo, quae increbruitCic.

aliquem in suam rationem consuetudinemque inducereCic.

in adeundis periculis consuetudinem imitari medicorumCic.

consuetudinem aestimationis introducereCic.

hanc consuetudinem inveterascere nolleCaes.

sensim hanc consuetudinem et disciplinam minuere (abnehmen lassen)

post vero Sullae victoriam penitus amittere (gänzlich verloren gehen lassen oder aufgeben)Cic.

mutare consuetudinem dicendiCic.

eius rei nonnullam consuetudinem nancisciCic.

obdurescere alicuius rei consuetudineCic.

recedere a consuetudine vulgari, ab usitata consuetudine, a iucundissima consuetudineQuint. Cic.

longo intervallo veterem consuetudinem referreCic.

longo intervallo hanc consuetudinem maiorum repetere ac referreCic.

consuetudinem suam in civibus conservandis retinere Lentul. in Cic. ep.

cenarum rectarum consuetudinem revocareSuet.

senatum ad pristinam virtutem consuetudinemque revocareCic.

consuetudinem sequens, gewohnheitsmäßigGell.

si paulatim haec consuetudo serpere ac prodire coeperitCic.

suam consuetudinem in patrociniis tuendis servare Vatin. in Cic. ep.

in iudicio non morem consuetudinemque servareCic.

tenere consuetudinem suam oder consuetudinem a Socrate traditamCic.

consuetudine inter se quam saepissime utiCic.

vetere in nova (fabula) uti consuetudineTer.

tenuit (erhält sich) consuetudo, ut etc.Quint. 2, 1, 1

vetus consuetudo tenuit, ut etc.Veget. mil. 2, 8, 8

in consuetudinem venire, teils von Dingen = zur Gewohnheit werden

quod iam in c. venitCic.

quod a nostris hominibus saepissime usurpatum iam in proverbii c. venitCic.

teils von Personen = die Gewohnheit annehmen

in c. Alexandrinae vitae licentiaeque v.Caes.

in eam iam benignitatis c. venisse, ut etc.Cic.

paulatim in c. eius regni occupandi venisseAuct. b. Alex.

frequens et assidua nobis contentio iam prope in consuetudinem vertit, wurde uns zur G.Tac. dial.

in consuetudinem vertit (es wurde Gebrauch), ut consules suo quoque nomine quantum principi debeant profiteanturPlin. pan.

mit Präpositionen oder im bloßen Ablativ als Adverbial-Ausdruck

ad consuetudinem Graecorum, nach der G. der Gr. (zum Beispiel disputare)Cic.

ad nostram consuetudinemNep.

ex consuetudineSall.

ex consuetudine suaCaes.

und bloß

consuetudineCic.

consuetudine suāCaes.

consuetudine populi RomaniCaes.

quādam barbarā consuetudineCaes.

vetere ac iam pridem receptā populi Rom. consuetudineTac.

consuetudine peccandi liberāCic.

pro mea consuetudineCic.

praeter consuetudinemCic.

praeter consuetudinem ac morem maiorumSuet.

extra consuetudinemCaes.

contra consuetudinemHirt. b. G.Sen. (vergleiche si quid contra morem consuetudinemque civilem fecerintCic.)

supra consuetudinemCels.

b)insbesondere

α)die Gewöhnung = die (gewohnte) Lebensweise (vollständig consuetudo vitae, victus und dergleichen, siehe oben Nummer a)

imago consuetudinis atque vitae (öffentliche Wirksamkeit) EpaminondaeNep.

deflectere a pristina consuetudinePhaedr.

ad superiorem consuetudinem revertiCic.

longinquā malā consuetudine aegrum traducere in melioremVarr. LL.

neque vino neque consuetudine reliquā abstinereSuet.

imitari Persarum consuetudinemNep.

β)die gewöhnliche Ausdrucksweise, der (herrschende) Sprachgebrauch (vollständig consuetudo sermonis, loquendi, siehe oben Nummer a)

c. recta (Gegensatz c., quae depravata est)Varr. LL.

c. indocta, der Spr. ohne gelehrte BildungCic.

c. saeculiSen.

consuetudinem vitiosam et corruptam purā et incorruptā consuetudine emendareCic.

consuetudinem imitariCic.

uti pravissimā consuetudinis regulāCic.

in consuetudinem nostram non caderet, würde mit unserem Spr. nicht übereinstimmenCic.

daher metonymisch: eine bestimmte Sprache

c. Latina, nostraCol.

c. GraecaCol.

γ)die gewöhnliche Annahme

omnia quae in consuetudine probantur, nach der gewöhnlichen Annahme (im gewöhnlichen Leben) als ausgemacht giltCic. Acad. 2, 75

ideo (aquilam) armigeram Iovis consuetudo iudicatPlin. 10, 15

II)an eine Person oder ein persönliches Verhältnis: der gesellige Umgang, das gesellige Verhältnis, die Geselligheit

a)überhaupt (vollständig consuetudo victus; verbunden consuetudo ac familiaritas, domesticus usus et consuetudo und dergleichen)

c. multa et iucundaCic.

c. iucundissimaCic.

longinquaCaes.

c. paucorum dierumCic.

c. superiorum annorumCaes.

c. nutrimentorum (der ersten Jugendjahre)Suet.

c. legationis (des Legaten mit dem Feldherrn)Hirt. b. G.

mihi non ignota in consuetudine et familiaritate suavitas tuaCic.

inductus consuetudine ac familiaritateCic.

dare se in consuetudinem sic prorsus, ut etc.Cic.

devincire aliquem consuetudine suā sic, ut etc.Nep.

cum Metellis erat ei non modo hospitium, verum etiam domesticus usus et consuetudoCic.

Atticus noster maiorem mihi cum Cassinio consuetudinem fecitCic.

insinuare in consuetudinem alicuiusCic.

immergere se blanditiis et assentationibus penitus in consuetudinem alicuiusCic.

intermittere consuetudinemCic.

permanere in eadem amicitiae consuetudineCic.

revocare aliquem in consuetudinem pristinamCic.

postea prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine longe refugit, seitdem hat er den zwischen uns in den wenigen Tagen eingeleiteten Verkehr völlig abgebrochenCic.

ut eos consuetudine adhibitā (bei fortgesetztem Umgang) facile internosceremusCic.

im Plural

nostri amores mores consuetudinesPlaut.

amicitiae, consuetudines, vicinitates, clientelaeCic.

consuetudines victus non possunt esse cum multisCic.

consuetudines, amicitias, res rationesque iungere cum aliquoCic.

b)insbesondere: der zärtliche, vertraute Umgang der Eheleute

Octaviae consuetudinem cito aspernariSuet. Ner. 35, 1

Agrippinae consuetudine teneri, sehr an der A. hängenSuet. Tib. 7, 2

und das zärtliche Verhältnis der Liebenden, gewöhnlich im unedlen Sinn = das Liebesverhältnis

c. parvaTer.

c. eiusTer.

turpis dominae consuetudo cum servo, turpis domino cum ancillaQuint.

huic (libertinae) consuetudo cum Aebutio fuitLiv.

erat ei cum Fulvia stupri vetus consuetudoSall.

stupri consuetudinem facere cum aliquoSuet.

consuetudinem habere cum fratris uxoreSuet.

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

cōnsuētūdō, inis, feminine consuetus, a custom, habit, use, usage, way, practice, familiarity, experience, tradition, precedent

exercitatio ex quā consuetudo gigniturCic.

consuetudine quasi alteram naturam efficiCic.

a maioribus tradita, the traditionsCic.

populi R. hanc esse consuetudinem, ut, etc.Caes.

itineris, way of marchingCaes.

non est meae consuetudinis rationem reddereCic.

maior tumultus, quam populi R. fert consuetudoCaes.

consuetudinem tenereCic.

cottidianae vitaeTer.

vitae sermonisque nostri, daily life and speechCic.

communis sensūsCic.

in proverbii consuetudinem venit, a familiar proverbCic.

in consuetudinem licentiae venire, become used toCaes.

Gallica, way of lifeCaes.

sortium, way of castingTac.

malaHor.

(linguā) longinquā consuetudine uti, long familiarityCaes.

bene facere iam ex consuetudine in naturam vortit, by practiceSall.

in consuetudine probari, generallyCic.

ex consuetudine, as usualSall.

pro meā consuetudine, according to my customCic.

consuetudine suā civitatem servare, characterCaes.

consuetudine pro nihilo habere, familiaritySall.

praeter consuetudinem, unexpectedlyCic.

in castris praeter consuetudinem tumultuari, unusual disorderCaes.

Customary right, common law, usage

vetus maiorumCic.

consuetudine ius esse putatur id, etc.Cic.

ut est consuetudoCic.

In grammar, a usage, idiom, form of speech

verbum nostrae consuetudinisCic.

Social intercourse, companionship, familiarity, conversation

cum hominibus nostris consuetudines iungebatCic.

victūs cum multisCic.

dedit se in consuetudinemCic.

consuetudine devinctusTer.

An amour, illicit love

parvaTer.

hospitaeTer.; cf. cum Fulviā stupriSall.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu