e-Konjugation
iubēre
iubeō iussī iussum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
iubeo, iussī, iussum, ēre (zu ϝ jeudh, schütteln, rütteln, altindisch yōdháyati, setzt in Bewegung), den Wunsch oder Willen zu erkennen geben, dass etwas geschehen möge, wünschen, wollen = jemanden etwas heißen, tun oder sein lassen, jemandem befehlen (Gegensatz vetare = nicht wollen, nicht geschehen lassen, verbieten usw.), im Passiv iubeor, es wird mir etwas geheißen, befohlen, ich soll (Gegensatz vetor)
I)im Allgemeinen konstruiert
a)mit AcI (und zwar mit Infinitiv Aktiv, wenn das tätige Objekt hervorgehoben, mit Infinitiv Passiv, wenn der geheißene Gegenstand mehr beachtet wird, wo dann der tätige Gegenstand unerwähnt bleibt)
quis te istaec iussit loquiTer.
Caesar te sine cura esse iussit, lässt dir sagen, ohne Sorge zu seinCic.
abire Cophen iubet, heißt den K. seiner Wege gehenCurt.
iussi valere eum, hieß ihn wohlleben = nahm Abschied von ihmCic.
Dionysium iube salvere, sage dem D. meinen Gruß, grüße den D. von mirCic.
und elliptisch (in der Umgangssprache)
iubeo Chremetem (selbstverständlich salvere), ich sage dem Chremes meinen Gruß = ich grüße dich, ChremesTer.
duas acies hostem propulsare, tertiam opus perficere iussitCaes.
iuben an non iubes astitui aulas?Plaut.
Marii sitas reliquias apud Anienem dissipari iussitCic.
pontem iubet rescindiCaes.
filium necari iussitSall.
im Passiv
Diogenes ab Alexandro rege iussus optareVarro
dare vela iubemur (man heißt uns)Ov.
consules iubentur scribereLiv.
iussus a consule edicereSall.
und mit dem geheißenen Gegenstand als Subjekt
locus lautiaque legatis praeberi iussaLiv. 28, 39, 19. Vergleiche unten Nummer II, A aus Cic. de nat. deor. 3, 78
b)mit bloßem Infinitiv
α)in der klassischen Prosa, wenn sich der Akkusativ dazu leicht aus dem Zusammenhang ergänzen oder sich ein allgemeines tätiges Objekt (wie das deutsche man) annehmen lässt, namentlich in militärischen Befehlens. Kraner Caes. b. c. 1, 61, 4. Fabri Liv. 22, 51, 7
illud Hesiodium eādem mensurā reddere iubet, quā acceperis (ergänze te vor reddere)Cic.
pronuntiare iusserunt (erg. praecones)Caes.
receptui canere iubet (erg. tubicines), signum observare iubet (ergänze milites)Caes.
mit fehlendem tätigem Objekt, aber gesetztem Attribut
ire fortes, ire felices iubent, man heißt sie mutig, glücklich ziehenLiv.
β)bei Dichtern und in nachaugusteischer Prosa überhaupt mit Infinitivs. Jahn Verg. ecl. 6, 85
iube oculos eliderePlaut.
flores amoenae ferre iube rosaeHor.
aperire deinde armentarium iussitTac.
ire praecipites et occupare pericula iubetTac.
Infinitiv Aktiv und Akkusativ und Infinitiv Passiv wechselnd
agnas caedere deinde iubet solvique ex ordine funemVerg.
mit Dativ der Person und Infinitiv
iussit centurioni custodire eumVulg. act. apost. 24, 23 (aber die Stellen Cic. ad Att. 9, 13, 2, Curt. 5, 6 [20], 8; 10, 8 [25], 4 sind jetzt geändert und Liv. 42, 43, 6 gehört quis [= quibus] zu responso dato)
c)mit folgendem ut mit Konjunktiv (besonders in der Umgangssprachesiehe Brix Plaut. Mem. 955)
Telebois iubet sententiam ut dicant suamPlaut.
ut puellas curent, conforment, iubeAfran. fr.
hic tibi in mentem non venit iubere, ut haec quoque referretCic.
tu deinde iubeto, ut certet AmyntasVerg.
sive iubebat, ut facerem quid, sive vetabatHor.
mit Akkusativ des tätigen Objekts
aegrum iubet, uti sit animo bonoApul. flor. 23
im Passiv mit Nominativ des tätigen Objekts
quo (praecepto) iubemur ut quoties possumus de omnibus legis verbis controversiam faciamusSen. contr. 1, 2, 15
nachaugusteisch mit Dativ des tätigen Objekts
quibus iusserat, ut resisterentTac.
ut mit Konjunktiv abwechselnd mit AcI, oder mit bloßem Infinitiv
hoc tibi erus me iussit ferre … atque ut mecum mitteres PhoeniciumPlaut.
alter consul cum Boiis iussus bellum gerere; alterum (consulem) ut mitteret RomamLiv.
d)mit bloßem Konjunktiv (besonders in der Umgangssprachesiehe Brix Plaut. Men. 955. Lorenz Plaut. most. 918. Heräus Tac. hist. 1, 46, 4. Dräger Hist. Synt.² 2, 287 f
iube maneatTer.
Ucubim iussit incenderentAuct. b. Hisp.
bonum haberet animum iubebantTac.
wechselnd mit bloßem AcI
legati Perseum regem vel cum tribus venire iubebant, vel obsides daretLiv.
in conspectu castrorum constitui signa iubet; depositis impedimentis sarcinisque expediti certarentTac.
mit Akkusativ des tätigen Objekts und folgendem Konjunktiv
iube famulos apparentPlaut.
erus me iussit Pamphilum hodie observaremTer.
nachaugusteisch mit Dativ des tätigen Objekts
ubi Britannico iussit, exsurgeretTac.
e)mit ne und Konjunktiv
quod ne fieret consules amicique Pompei iusseruntHirt. b. G. 8, 52, 5 N. und D. (Madvig evicerunt)
qui iubet, ne fallas mercennariumAugustin. serm. 38, 4
nam si verbo aliquando iussisti, ne actori aliquid darentAugustin. epist. 247, 3
obtestor, iubeas, ne citus impetus arsurum mediis inferat ignibusPrud. c. Symm. 1. praef. 88
und mit Dativ des tätigen Objekts
Hercules Potitio ac Pinario sacrorum custodibus iussit, ne mulierem interesse permitterentMacr. sat. 1, 12. § 28
f)mit bloßem Akkusativ
α)mit Akkusativ der Sache: etwas anbefehlen, verordnen, auferlegen
quid iubeatve vetetveOv.
iussā divisioneVell.
fratris necemTac.
prandiaSpart.
alicui tributumTac.
fecisse, quod iusseramTer.
Partizip Passiv
iussa poenaHor.
iussa morsTac.
iussae lacrimaeMart.
β)mit Akkusativ der Person
iussisses EurystheaMart.
stellae sponte suā iussaene vagentur et errentHor.
γ)mit allgemeinem Akkusativ der Sache und Akkusativ der Person
litterae, non quae te aliquid iuberentCic.
im Passiv
opto, ut ea iubear, quae etc.Plaut.
quod iussi sunt, faciuntCaes.
g)im Zusammenhang absolut
Pa. Iubesne? Ch. Iubeam? cogo atque imperoTer. eun. 389
ut iustiPlaut. Men. 1146
ita ut tu iustiTer. eun. 831
defessa iubendo est saeva Iovis coniunxOv. met. 9, 198 sq.
II)prägnant
A)als terminus technicus der Ärzte: verordnen (wie imperare)
quod iussi ei dari bibere et quantum imperavi, dateTer. Andr. 484
medici mihi iubent anatinam parariPetron. 56, 3
medicus dolori adhiberi iussit quod in tempore congruere videbaturAugustin. epist. 138, 3
videlicet illi aetati iam non hoc se fuisse iussurumibid.
ideo male acceptus es (es ist dir übel bekommen), quia ego non iussiibid.
im Passiv mit NcI
aegrotus, qui iussus sit vinum sumere, dem Wein zu trinken verordnet worden istCic. de nat. deor. 3, 78
B)als publizistischer terminus technicus
a)vom Senat und Volk: verordnen, beschließen, genehmigen
α)gewöhnlich mit folgendem ut und Konjunktiv
iubere senatum, ut classem, quam Gadibus haberet, in Italiam traiceretLiv.
senatus decrevit populusque iussit, ut etc.Cic.
sciscerent iuberentque, ut senatus decerneret etc.Liv.
und die Formel
velitis iubeatis, uti etc.Gell.
β)mit folgendem AcI
senatus dictatorem dici iussitLiv.
und die Formel
vellent, iuberent, Philippo regi bellum indiciLiv.
γ)mit Akkusativ
legemCic. Liv.
societatemLiv.
foedusCic.
alicui (gegen jemanden) bellumLiv.
regem, einen K. erkürenLiv.
mit doppeltem Akkusativ
alicui provinciam Numidiam, N. als Pr. zuerkennenSall.
aliquem imperatorem, jemanden zum Befehlshaber erklärenSall.
und so
aliquem regemLiv.
poetisch
volucres regna iubentes = portendentesOv.
δ)mit de und Ablativ
populus iussit de belloLiv.
de omnibus his populum iussisseLiv.
de pace ›uti rogas‹ omnes tribus iusseruntLiv.
b)übertragen vom Gesetz: gebieten, verordnen, absolut
lex iubet aut vetatCic.
lex omnis aut iubet aut vetatQuint.
leges rei alicuius medendae aut temporis causā iussaeGell.
☞Synkopiertes Präsens iuben = iubesnePlaut. mil. 315
synkopiertes Perfekt iustiPlaut. Men. 1146Ter. eun. 831Mart. Cap. 2. § 125
Infinitiv iusseTer. heaut. 1001
archaistischer Konjunktiv Perfekt iussimPlaut. Men. 185, iussisPlaut. capt. 343 Fl. (Brix [340] iusseris), iussitRogat. vet. bei Fest. 246 (b), 10Cic. de legg. 2, 21
archaistisches Futur iussiturCato r. r. 14, 1
archaistisches Futur exakt iussoPlaut. aul. 442 G.Verg. Aen. 11, 467Sil. 12, 175Sen. ep. 58, 4
vulgärlateinische Form iuveoCorp. inscr. Lat. 14, 3323
archaistisch ioubeo, ioubeatisSC. de Bacch. im Corp. inscr. Lat. 1, 196, 27Vergleiche Georges Lexik. der lateinisch Wortf. S. 368
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
iubeō, iussī (iūsti, for iussistīTer.; iūssō, for iusserōVerg.; iūsse, for iussisseTer.), iūssus, ēre, to order, give an order, bid, tell, command
iubesne? iubeo, cogoTer.
non iubeoCic.
defessa iubendoOv.
sic iubeo, stat pro ratione voluntasIuv.
reverti iubetCic.
Flores ferre iube, give ordersHor.
iubes renovare doloremVerg.
hunc iubet sine curā esseCic.
eos suum adventum exspectareCaes.
alquem necariSall.
pontem rescindiCaes.
ut haec quoque referret, etc.Cic.
ut classem traiceretLiv.
senatus decrevit populusque iussit, ut, etc.Cic.
iube, mihi denuo RespondeatTer.
iubentes in Africam traiceretLiv.
litterae non quae te aliquid iuberent, sed, etc.Cic.
Nero iussit sceleraTac.
Illud ad haec iubeoHor.
Iunoni iussos adolemus honoresVerg.
uti iussi erantSall.
quod iussi sunt faciuntCaes.
pendere poenas iussiVerg.
Stellae sponte suā iussaene vagenturHor.
To wish, desire, entreat, bid
sperare nos amici iubentCic.
Dionysium iube salvere, salute him for meCic.
iubeo Chremetem (sc. salvere)Ter.
Of a proposed law, to order, decree, ratify, approve, enact
quae scisceret plebs aut quae populus iuberetCic.
dicere de legibus iubendis aut vetandisCic.
cives prava iubentesHor.
rogationem promulgavit, ‘vellent, iuberent Philippo regi bellum indici,’ etc., put it to vote, did they decree, etc.Cic.
To designate, appoint, assign
Tullum regem populus iussitLiv.
alquem imperatoremSall.
ei provinciam Numidiam, allotSall.
Iussa mori, as a sacrificeVerg.
perire iussusHor.
si volucres habuissem regna iubentesOv.
In medicine, to prescribe, order
Quod iussi ei dari bibere, dateTer.
aegrotus, qui iussus sit vinum sumereCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu