i-Dekl. (3. Dekl.)
vīs f
(i-Dekl. (3. Dekl.), Akk.: vim; Abl.: vī; Pl.: vīrēs, vīrium)
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
vīs, Akkusativ vim, Ablativ vī; Plural vīrēs, ium, feminin (von ἴς, Ϝίς), die Kraft, Stärke, Gewalt
I)eigentlich und metonymisch
A)eigentlich
1)im Allgemeinen
a)Singular
celeritas et v. equorumCic.
magna v. eorum (urorum) et magna velocitasCaes.
von Leblosem
v. atque impetus fluminisCaes.
v. viniCic.
v. flammaeNep.
v. frigorumCic.
v. morbiNep.
nec ideo ferrum secandi vim perdiditSen.
b)Plural (in der Bedeutung »Körperkraft« vorherrschend, Gegensatz lassitudoAugustin. de civ. dei 19, 4, 2)
vires nervique, sanguis viresqueCic.
vires adulescentisCic.
dare alicui viresProp. Ov.
lacertis et viribus pugnareCic.
validis viribus hastam contorquereVerg.
pro viribusCic.
supra viresHor.
von Leblosem
vires oleaeCato
vires herbaeOv.
neglecta solent incendia sumere viresHor.
poetisch mit folgendem Infinitiv
nec mihi sunt vires inimicos pellere tectisOv. her. 1, 109
2)insbesondere: die gegen jemanden oder etwas feindlich gerichtete Gewalt, der Zwang, die Gewalttätigkeit, Gewalttat, der Gewaltakt
a)überhaupt
cum vi vis illata defenditurCic.
vim facereCaes.
vim facere in aliquemTer., alicuiCic.
vim facere per fauces portus, gewaltsam durchbrechen durch usw.Liv.
vim adhibereCic.
alicui vim afferreCic.
alicui vim inferreLiv. epit. Suet.
alicui vim et manus inferreCic.
vitae suae vim inferreVell.
per vimCic.und andere
vi, malo, plagisCic.
manu ac vi (durch Mord und Gewalttat)Sall.
vi (durch Gewalt = gezwungen) aut voluntate (freiwillig)Liv.
von Leblosem
naves totae factae ad quamvis vim perferendam, Gewalt, StoßCaes.
v. caeli, UnwetterPlin.
vis est mit Infinitiv
vis est experirier, der Versuch wird zur GewaltPlaut. truc. 753
b)die gegen jemands Keuschheit gerichtete Gewalt
alicui vim afferreCic.Ov.
vim patiOv.
B)metonymisch
1)die Menge
piscium magna atque altilium visLucil. fr.
v. auri argentiqueCic.
v. maxima ranunculorumCic.
magna v. pulverisCaes.
odora canum visVerg.
profundere vim lacrimarum, einen Strom von Tr.Cic.
2)Plural: vires, als militärischer terminus technicus: die Wehrkraft, Streitkräfte, Truppen
praeesse exercitui, ut praeter auctoritatem vires quoque ad coërcendum haberetCaes.
satis virium ad certamenLiv.
undique contractis viribus signa cum Papirio conferreLiv.
3)von der Zeugungskraft
a)Singular: vis genitalis = der männliche SamenTac. ann. 6, 28
b)Plural: vires, die Zeugungskräfte = die HodenArnob. 5, 6Corp. inscr. Lat. 13, 1751und andere
II)übertragen
1)im Allgemeinen: geistige und moralische Kraft, Macht, Gewalt, Wirkung, der Nachdruck, der Einfluss
v. illa divina et virtus orationisCic.
v. ac facultas oratorisCic.
v. summa ingeniiCic.
v. patriaeCic.
v. magna est conscientiaeCic.
v. magna est in fortuna in utramque partemCic.
quod ostentum habuit hanc vim, ut etc.Cic.
2)insbesondere: der einem geistigen Gegenstand inwohnende Gehalt, der Inhalt, die Natur, das Wesen, die Bedeutung
a)überhaupt
in quo est omnis vis amicitiaeCic.
v. virtutisCic.
vim formamque villaticae pastionis exponereVarro
oft verbunden
natura atque vis (Natur und Wesen) animiCic.
vis et natura divinaCic.
b)insbesondere: die Bedeutung, der Sinn eines Wortes usw.
verbi, nominisCic.
vis, natura, genera verborum et simplicium et copulatorumCic.
quae vis insit in his paucis verbis, si attendes, intellegesCic.
☞Genitiv Singular visUlp. dig. 4, 2, 1Paul. sent. 5, 30und andere ICt.
Dativ Singular viAuct. b. Afr. 69, 2Corp. inscr. Lat. 5, 837
Archaistischer Nominativ Plural visLucr. 3, 265, und Akkusativ Plural visLucr. 2, 586Sall. hist. fr. 3, 62 (84)Messala bei Macr. sat. 1, 9, 14
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
vīs, (genitive vīs, late), —, accusative vim, ablative vī, feminine plural vīrēs, ium cf. ἴς, strength, force, vigor, power, energy, virtue
celeritas et vis equorumCic.
plus vis habeat quam sanguinisTac.
contra vim atque impetum fluminisCaes.
veneniCic.
plural (usually of bodily strength)
non viribus corporum res magnae gerunturCic.
me iam sanguis viresque deficiuntCaes.
corporis viribus excellensLiv.
validis viribus hastam ContorsitVerg.
agere pro viribus, with all your mightCic.
supra viresHor.
seu virium vi seu exercitatione multā cibi vinique capacissimusLiv.
Nec mihi sunt vires inimicos pellere tectisOv.
Hostile strength, force, violence, compulsion
vis est haec quidemTer.
cum vi vis inlata defenditurCic.
celeri rumore dilato Dioni vim adlatamNep.
sine vi facereTer.
matribus familias vim adferreCic.
iter per vim tentare, by forceCaes.
civem domum vi et armis compulitCic.
de vi condemnati suntCic.
quaestiones vel de caede vel de viCic.
Energy, virtue, potency
vires habet herba?Ov.
egregius fons Viribus occultis adiuvatIuv.
A quantity, number, abundance
mellis maximaCic.
magna auri argentiqueCic.
pulverisCaes.
plural, military forces, troops
praeesse exercitui, ut vires ad coërcendum haberetCaes.
robur omne virium eius regni, the flowerLiv.
Concitet et vires Graecia magna suasOv.
Figuratively, mental strength, power, force, energy, vigor, influence
oratorisCic.
conscientiaeCic.
quod ostentum habuit hanc vim, ut, etc., effectCic.
qui indignitate suā vim ac ius magistratui quem gerebat dempsissetLiv.
Force, notion, meaning, sense, import, nature, essence
id, in quo est omnis vis amicitiaeCic.
verborum, i.e. the significationCic.
quae vis insit in his paucis verbis, si attendes, intellegesCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu