o-Dekl. (n.)
cōnsilium cōnsiliī n
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
cōnsilium, ī, neutrum (consulo), der Rat
I)aktiv
A)der Rat = die Beratung, Beratschlagung, Beschlussnahme
1)eigentlich
consilium und consilia principumLiv.
consilia arcana, consilia nocturnaSall.
adhibere aliquem consilio und aliquem oder (bildlich) aliquid in consilium, zu Rate, zur Beratung ziehenCaes.Cic.
ire in consilium, sich beratenCic.
mittere in consilium, sich beraten lassenCic.
habere consilia principum domiLiv.
consilium habere oder habere coepisse, utrum … an etc.Curt. Sen.
aliquem oder aliquid habere in consilio, jemanden oder etwas zu Rate ziehen, seinen Entschluss abhängig machen von jemandem oder etwasLiv.Curt.und anderes. Mützell Curt. 3, 5 [13], 12
vestris oder arcanis consiliis interesseCic. Liv.
non interesse consiliisLiv.
consilium est de aliqua re Carthagini, man hält über etwas B. zu K.Liv.
est res sane magni consiliiCic.
nihil mihi adhuc accidit, quod maioris consilii essetCic.
quasi vero consilii sit res, als ob die Sache eine B. erlaubteCaes.
ergo haec consilii fuerunt, war Gegenstand der Beratung (= hätte man beraten, wohl überlegen müssen)Cic.
quod in eo genere efficere possis tui consilii estCic.
id arbitrium negavit sui consilii esseNep.
vestrum iam consilium est, non solum meum, quid sit vobis faciendumCic.
Insbesondere: die Beratung, Sitzung einer Behörde
a)des Senats, gewöhnlich consilium publicum (Staatsrat) genannt
ad c. publicum convenireLiv.
c. publicum habereCic.
consilii publici participem fieriCic.
b)eines Richterkollegiums
viros primarios civitatis multos in consilium advocare, zu einer B. berufenCic.
venire in consilium publicae quaestionisCic.
adesse in consilioCic.
mittere iudices in consilium, die R. zur B. schreiten lassen Cael. in Cic. ep.
ire in consilium, zur B. schreitenCic.
consurgitur in consiliumCic.
c)eines Magistrates und seiner Beistände, eines Feldherrn und seiner Unterbefehlshaber (»der Kriegsrat«)
consilium habereCic.Caes.und andere
consilium habere de Histrico belloLiv.
consilium habere, omnibusne … an, etc.Liv.
esse, adesse alicui in consilioCic.
dare aliquem alci in consilium, zur B. = als BeraterNep.
2)metonymisch: der Rat = die Versammlung der beratenden Personen
c. bonorum atque sapientiumQuint.
advocari in consilia amicorumQuint.
consilium amicorum habereNep.
consilium propinquorum (Familienrat) adhibereLiv.
amicos in consilium rogareSen.
bei Dichtern auch von einer Person = der Berater, Ratgeber
ille ferox hortator pugnae consiliumque fuitOv. trist. 4, 2, 32
von weiblichen Personen
Clymene Aethraque, quae mihi sunt comites consiliumque duaeOv. her. 17, 268 Ov. fast. 3, 276
Insbesondere
a)eine beratende Behörde, ein beratendes Kollegium, ein beratender Ausschuss
So vom Senat = das Ratskollegium, die Ratsversammlung (griechisch βουλή)
gewöhnlich
c. publicum, StaatsratCic.
oder
summum c. orbis terrae
und erklärend
senatus, id est, orbis terrae c., ReichsratCic.
orbis terrae sanctissimum gravissimumque consiliumCic.
unum liberae civitatis c., senatusCic.
c. sanctius, ein engerer Ausschuss des Senats zu KarthagoLiv., und (= ἀπόκλητοι) der engere Rat der ÄtolierLiv.
consilia sortiri semestria, engere Ausschüsse des Senats, KommissionenSuet.
vom Richterkollegium
c. publicum, StaatsratCic.
c. sanctissimum, vom AreopagVal. Max.
ex senatu in hoc consilium delecti estisCic.
quaesitore consilioque delectoCic.
de uno reo consilium cogiturQuint.
alterna consilia reicereCic.
consilium dimittereCic.
von einem engeren Rat, Ausschuss der Zentumvirn (da das Richterkollegium der Zentumvirn in vier solcher Ausschüsse zerfiel, die entweder einzeln verschiedene Prozesse oder in Plenarsitzung einen wichtigen Prozess entschieden)
sedebant centum et octoginta iudices; tot enim quattuor consiliis colligunturPlin. ep. 6, 33, 3
omnibus non solum consiliis sed etiam sententiis superior discessitVal. Max. 7, 7, 1
b)die beratenden Beistände, der Beirat, Rat, des römischen Königs (als Richter), des Prätors (als Einzelrichter), des römischen Feldherrn, des Statthalters, ausländischer Feldherren und Fürsten, besonders oft Kriegsrat, Kriegsgericht
c. militareLiv.
c. castrense (Gegensatz patres, der Senat)Liv.
consilii bellici auctores, die Stimmführer im KriegsratCic.
cum Tatio in regium consilium delegit principes (von Romulus)Liv.
cognitiones capitalium rerum sine consiliis per se solus exercebat (vom König Tarquinius)Liv.
cum consilio causam Mamertinorum cognoscere (vom Prätor)Cic.
consilium convocareCaes. oder advocareLiv.
eorum consilium habereSall.
consilium dimittere, dimittere atque ablegareCic.
rem ad consilium deferreCaes. oder referreNep.
ex consilii sententia in custodiam coniectusNep.
B)der Rat = das Vermögen, eine Sache zu überlegen, die Überlegung, besonnene Klugheit, Einsicht (besonders oft die staatsmännische), und in Tätigkeit = die besonnene, kluge Berechnung, die Absichtvergleiche Ruhnken Ter. Andr. 3, 5, 2
magnitudo cum animi tum etiam ingenii atque consiliiCic.
vir magni, maximi consiliiCaes.Nep.
homo minimi consiliiCic.
mulier imbecilli consiliiCic.
consilii plenusPlaut. Nep.
tam iners, tam nulli consili sumTer. Andr. 608vergleiche Cic. Rosc. com. 48
animal hoc plenum rationis et consilii (vom Menschen)Cic.
barbaris consilium non defuitCaes.
simul consilium cum re amisisti? hast mit dem Geld auch den Kopf verloren?Ter.
consilio valereCic.
aetate et consilio ceteros anteireSall. fr.
acta illa res est animo virili, consilio pueriliCic.
ratio bono consilio a dis immortalibus data, mit reiflicher Überlegung, aus gutem GrundCic.
und so
id fecisse bono consilioCic.
in Bezug auf leblose Subjekte
vis consilii expersHor.
quae res in se neque consilium neque modum habet ullumTer.
II)passiv: der Rat, der gefasst wird und der jemandem gegeben wird
a)der Rat, der gefasst wird, der Ratschluss, Beschluss, Entschluss (die Entschließung), die Maßnahme, Maßregel, Bestrebung, die vorgefasste Absicht, der gefasste Gedanke, der Anschlag, der leitende Grundsatz oder die leitenden Grundsätze, der leitende Geist, das leitende Prinzip, das leitende Interesse, auch die getroffene Vorkehrung, das beabsichtigte Beginnen (Gegensatz conatus, factum, und im Plural Gegensatz conatus, conata, eventa, acta, facta)
α)überhaupt
consilii auctor, consilii sociusLiv.
administer consiliorum tuorumCic.
certus consilii (fest im E.)Sen. de brev. vit. 3, 3Tac. hist. 2, 46; Gegensatz incertus consiliiTer. Phorm. 578Curt. 8, 10 (37), 27 oder dubius consiliiIustin. 2, 13, 1
c. amentissimum alicuiusCic.
audaxLiv.
calidum, calidiusLiv.s. Fabri Liv. 22, 24, 2
und so
consilia calida (Gegensatz quieta et cogitata)Cic.
c. callidumTer.
consilia certa (Gegensatz incerta)Ter.
clandestinum (Intrige)Caes.
c. crudeleCic.
consilia domestica (Kabinettsbefehle)Liv.
c. fidele, aus Treue (Anhänglichkeit) hervorgegangenLiv.
c. infelix (unseliger Gedanke)Liv.
c. immaturumLiv.
consilia malaSen.
consilia mediocria, gewöhnliche, nicht sonderlich gefährlicheCic.
c. periculosumVal. Max.
consilia perniciosa rei publicaeCic.
c. plenum sceleris et audaciaeCic.
consilia prava, krumme Wege (Gegensatz recta)Liv.
c. stultumCic.
consilia subita et repentinaCaes.
c. temerariumVell.
c. urbanum, der Beschluss innerer PolitikCic.
c. aedificationis oder aedificandi, BauplanCic.
regni consilia, Absichten auf AlleinherrschaftLiv.
belli pacisque consilia, äußere und innere PolitikLiv.
consilia caedis (Mordanschläge) adversum (gegen) imperatoremTac. ann. 6, 8
consilia eorum de tyrannicidioPlin. 34, 72
abicere consilium profectionisCic. oder aedificandiCic. oder mittendi HannibalisLiv.
afferre (erteilen) consiliumLiv.Curt.
capere consiliumCic. und consilium ex tempore oder ex re et ex temporeCic.
capere sibi consiliumCaes. und sibi separatim a reliquisCaes.
und besonders capere consilium mit folgendem Genitiv Gerundii oder Gerundivi
migrandiLiv.
belli renovandi legionisque opprimendaeCaes.
oder mit folgendem Infinitiv
non adesseCic.
ex oppido profugereCaes.
oder mit folgendem ut und Konjunktiv
subito consilium cepi, ut antequam luceret exiremCic.
temerarium capit consilium, ut nocte Indebili obviam iretLiv.s. Weißenb. Liv. 25, 34, 7
consilium consistit (steht fest)Cic.
coquere secreto ab aliis consiliaLiv.
concoquere clandestina consilia (Ränke schmieden)Liv.
credere alicui consilia omniaTer.
denudare alicui consilium suumLiv.
detegere consiliumLiv.
deponere adeundae Syriae consiliumCaes.
desistere consilioCaes.
deterreri ab eo consilio iniquitate lociLiv.
in quinquagesimum et sexagesimum annum differre sana consiliaSen.
enuntiare sociorum consilia adversariisCic.
est consilium, non est consilium mit folgendem Infinitivs. Fabri Sall. Cat. 4, 1 u. Liv. 21, 63, 2
ibi Pomptinium exspectareCic.
consilium erat hiemando continuare bellumLiv.
quos silentio praeterire non fuit consiliumSall.
mit folgendem ut und Konjunktiv
ut filius cum illa habitet apud te, hoc vostrum consilium fuitTer. Phorm. 934
ea uti acceptā mercede deseram, non est consiliumSall. Iug. 85, 8
consilium esse rati, ut se militibus committerentLiv. 24, 30, 12
quid sui consilii sit (was sein Plan sei) proponit oder ostenditCaes.s. die Auslgg. zu Caes. b. G. 1, 21, 2
quibus id consilii fuisse, ut etc.Caes.
haesitare inter revertendi fugiendique consiliumCurt.
ipse Romam venirem, si satis consilium quadam de re haberem, hinlänglich mit mir im reinen wäreCic.
impedire aedificationis consiliumCic.
inire consilium multae calliditatisOv.
inire consilia occultaLiv.
inire consilium de morte ac de bonis alicuiusCic.
inire consilia clam de belloCaes.
inire consilium contra aliquem oder contra alicuius vitamCic.
inire consilium ad eius interfectionemLampr. Commod. 4, 1
inire consilium mit folgendem Genitiv Gerundii oder Gerundivi
occidendi te consilium inivimusCurt.
inire c. senatus interficiendiCic.
inire cum aliquo consilia interficiendi CaesarisVell.
selten mit folgendem Infinitiv
iniit consilia reges Lacedaemoniorum tollereNep. Lys. 3, 1
oder mit folgendem indirekten Fragesatz
consilia inibat, quemadmodum etc.Caes. b. G. 7, 43, 5
scito labare meum consiliumCic.
minuere consilium suum, von seinem Pl. abgehen, seinen Pl. ändernTer.
mutare consiliumCic.
omnibus alicuius consiliis occurrere atque obsistereCic.
perimere alicuius consilium, gänzlich vereiteln (von Umständen)Cic.
patefacere consiliaCaes.
patēre consilia tua sentis?Cic.
perficere consiliumSuet. Cal. 56, 1
non paenitet consilii nostriCic.
regere omnem rem publicam consilio quodam (nach gewissen Grundsätzen, nach einem gewissen Prinzip)Cic.
omnia utriusque consilia ad concordiam spectaveruntCic.
vel suscipere vel ponere vitae necisque consiliumPlin. ep.
his consiliis uti iisdem, von denselben Grundsätzen sich leiten lassenCic.
und
sive casu sive consilio (nach dem Ratschluss) deorum immortaliumCaes.
und so oft Ablativ consilio = mit Absicht, absichtlich
si consilio id fecissetCic.
besonders mit Gegensatz casu (zufällig)
qui casu peccat … qui consilio est nocensPhaedr.
qui me in consulatu non casu potius existimaret quam consilio fortem fuisseCic.
oder mit Gegensatz forte (von ungefähr)
pars forte, pars consilio oblatiLiv.vergleiche Fabri Liv. 22, 49, 14
oder mit Gegensatz suā sponte (aus freien Stücken, von selbst)
secutum suā sponte est, velut consilio petitum esset, ut vilior ob ea regi Hannibal essetLiv.
ebenso oft privato consilio, privatis consiliis = im Privatinteresse, aus Sonderinteressen, durch selbstgetroffene Maßregeln, auf eigene Faust (Gegensatz publico consilio, publicis consiliis)
navis privato consilio aministrabaturCaes.
privato consilio exercitus comparaveruntCic.
id suo privato, non publico fecit consilioNep.
non publicis magis consiliis quam privatis munire opesLiv.
nullo publico consilio, durch keinen Beschluss einer gesetzlichen StaatsgewaltCic.
β)als militärischer terminus technicus: der listige Kriegsplan, die Kriegslist (vollständig consilium imperatoriumCic. oder consilium imperatoriae artisVal. Max., griechisch στρατήγημα)
c. fallaxLiv.
tali consilio proditores perculitNep.
singulari nostrorum militum virtuti consilia cuiusque modi Gallorum occurrebantCaes.
b)der Rat, der erteilt, die Ansicht, die mitgeteilt wird, die Maßregel, die angeraten wird, der Ratschlag, die Eingebung
inops consiliiLiv.
orba consilio auxilioque (rat- und hilflos) res GabinaLiv.
c. bonum, utileSen.
fideleCurt.
minus fideleCic.
vetus ac familiare consilium (ein alter R., ein Familienvermächtnis)Liv.
alicui consilium dareCic.
bonum consilium dareSen.
dare alicui minus fidele consiliumCic.
dare alicui consilia rectaTer., Gegensatz pravaPhaedr.
qui dedit mihi consilium ut faceremTer. eun. 1045
non deesse alicui consilioCic.
egere consilii oder consilio (Gegensatz abundare consilio)Cic.
impertire alicui aliquid sui consiliiCic.
iuvare aliquem consilioCic.
iuvare aliquem operā et consilio, operā consilioque, aut opera aut consilio bono, aut consilio aut re, mit Rat und TatPlaut.Ter.s. Brix Plaut. mil. 137; vergleiche consilio atque opibus alicuius adiuvatur res publicaCic.
neglegere alicuius salutare consiliumVal. Max.
parēre alicuius fidelissimis atque amantissimis consiliisCic.
petere ab aliquo consiliumCic.
alicuius consilia sequi (befolgen)Liv.
spernere alicuius consiliumCurt.
alicuius consilio utiCic.
arbitrio consilioque auris uti, sein Ohr befragenGell.
suo consilio uti, seinem Sinn, Kopf folgenCaes.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cōnsilium, ī, neuter com- + 2 SAL-, a council, body of counsellors, deliberative assembly
senatum, orbis terrae consiliumCic.
senatūsCic.
IovisHor.
consilium viribus paratLiv.
publicum, i.e. a court of justiceCic.
hac re ad consilium delatā, a council of warCaes.
sine consiliis per se solus, without advisersLiv.
Illa Numae coniunx consiliumque fuit, counsellorOv.
Deliberation, consultation, considering together, counsel
capere unā tecumTer.
summis de rebus habereVerg.
quasi vero consili sit res, ac non, etc., a question for discussionCaes.
arbitrium negavit sui esse consili, for him to decideNep.
quid efficere possis, tui consili est, for you to considerCic.
nihil quod maioris consili essetCic.
nocturnaSall.
in consilio est aedilibus, admitted to the counselsIuv.
A conclusion, determination, resolution, measure, plan, purpose, intention, design, policy
unum totius GalliaeCaes.
callidumTer.
arcanumHor.
saluberrimaTac.
adeundae SyriaeCaes.
consili participesSall.
superioris temporis, former policyCaes.
consilium expedire, resolve promptlyLiv.
certus consili, in purposeTac.
incertus consiliiTer.Curt.
Consilia in melius referre, change her policyVerg.
quod consilium dabatur? resourceVerg.
unde consilium afuerit culpam abesseLiv.
eo consilio, uti, etc., their object beingCaes.
quo consilio huc imus?Ter.
omnes uno consilio, with one accordCaes.
cum suo quisque consilio uteretur, pursued his own courseCaes.
publico factum consilio, by the stateCaes.
alqm interficere publico consilio, i.e. by legal processCaes.
privato consilio exercitūs comparare, on their own accountCic.
audaxLiv.
fideleCic.
sapiensOv.
plenum scelerisCic.
In phrases with capere or suscipere, to form a purpose, plan, resolve, decide, determine
neque, quid nunc consili capiam, scio, De virgineTer.
legionis opprimendae consilium capereCaes.
obprimundae rei publicaeSall.
hominis fortunas evertereCic.
ex oppido profugereCaes.
consilium ceperunt, ut, etc.Cic.
capit consilium, ut nocte iretLiv.
With inire, to form a plan, resolve, conspire, determine
inita sunt consilia urbis delendaeCic.
iniit consilia reges tollereNep.
consilia inibat, quem ad modum discederetCaes.
de recuperandā libertate consilium initumCaes.
With est, it is intended, I purpose
non est consilium, pater, I don't mean toTer.
non fuit consilium otium conterereSall.
ea uti deseram, non est consiliumSall.
quibus id consili fuisse cognoverint, ut, etc., who had formed the plan, etc.Caes.
quid sui consili sit, ostenditCaes.
In war, a plan, device, stratagem
consilia cuiusque modi GallorumCaes.
tali consilio pro fligavit hostīsNep.
Britannorum in ipsos versumTac.
te consilium PraebenteHor.
Counsel, advice
recta consilia aegrotis damusTer.
fideleCic.
leneHor.
consilio uti tuo, take your adviceCic.
consilium dedimus Sullae, ut, etc.Iuv.
Understanding, judgment, wisdom, sense, penetration, prudence, discretion
neque consili satis habereCic.
a consilio principum dissidereCic.
res forte quam consilio melius gestaeSall.
Simul consilium cum re amisti?Ter.
pari consilio utiCic.
vir consili magniCaes.
plus in animo consiliLiv.
catervae Consiliis iuvenis revictaeHor.
tam nulli consiliTer.
tam expers consiliCic.
misce stultitiam consiliis brevemHor.
consilii inopes ignes, indiscreetOv.
vis consili expersHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu