esse/posse
esse
sum fuī futūrus
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
1. sum, fuī, esse (ein unregelmäßiges, aus Teilen zweier verschiedener Verba zusammengesetztes Wort: sum abgekürzt aus esum statt eso vom griechischen Stamm ΕΣ, wovon εἰμί; fui aber vom veralteten fuo, griechisch φύω)
I)als verbum concretum: sein, vorhanden sein
A)im Allgemeinen
1)überhaupt
a)von der Existenz eines Gegenstands: sein, vorhanden sein, existieren, dasein, am Leben sein
esse ea dico, quae cerni tangive possuntCic.
omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri, suntCic.
nec enim, dum ero, angar ullā reCic.
adhuc sumusCic.
fuit, er hat gelebtTibull.
fuimus Troes, fuit IliumVerg.
nullus sum, es ist aus mit mir, ich bin verlorenKomikerCic.und andere
alteri nulli sunt, sind zugrunde gegangenCic.
b)von dem Vorhandensein eines Zustands: sein, vorhanden sein, vorliegen, stattfinden
non est periculumCic.
neque Romanorum in se meritum esseLiv.
solis defectio fuit, fand statt, ereignete sichCic.
quid tibi est? was ist dir (geschehen)? was hast du?Cic.
quid se futurum esset, was würde mit ihnen geschehenLiv.
c)von dem Befinden an einem Ort: sein, sich finden, leben
cum Athenis fuissemCic.
Romae esseCic.
in castris, in agro, in hortisCic.
esse in aliquo, in jemanden stecken, in seine Gestalt, in ihn verwandelt seinOv.
d)von dem Befinden in einem Zustand: sein, leben, sich befinden
esse in aere alienoCic.
in bonisCic. in servituteCic.
in speCic.
in maestitiaCic.
in nomine et gloriaCic.
in laudibusCic.
in officioCic.
in vitioCic.
in mora, Verzug verursachenTer.
in amore et deliciis alicuiCic.
e)vom Beruhen auf etwas: in etwas bestehen = auf etwas beruhen
omnem spem in impetu esse equitumLiv.
totum in eo est, ut etc.Cic.
totum in eo est, ne etc.Colum.
2)Besondere Verbindungen
a)sunt qui: es gibt Leute, Dinge, die
α)mit folgendem Indikativ, wenn etwas Bestimmtes bezeichnet wird
sunt qui non audentCic.
sunt quae praeteriiCic.
sunt quos genus hoc minime iuvatHor.
est quibus Eleae concurrit palma quadrigaeProp.
besonders steht der Indikativ, wenn ein Subjekt genau angegeben wird
sunt quidam, qui molestas amicitias faciuntCic.
sunt bestiae quaedam, in quibus inest etc.Cic.
β)mit folgendem Konjunktiv, wenn etwas Gedachtes, Vorgestelltes oder Unbestimmtes bezeichnet wird
sunt qui dicantCic.
sunt qui anteponantCic.
erat nemo, in quem ea suspicio conveniretCic.
Auch findet sich est quibusProp. 3, 9, 17
b)mihi est res: ich habe eine Sache
privatus illis census erat brevisHor.
cui nomen Arethusa estCic.
unde esset adulescenti, amicae quod daretTer.
c)esse ad oder apud aliquem: bei jemandem (in jemands Haus) sein oder sich befinden, jemanden besuchen
eaque est nunc ad uxorem tuamTer.
fuit ad me satis diuCic.
quorum sint legati apud seCaes.
fuisti apud Laecam illā nocteCic.
apud te est, ut volumusCic.
Brutum apud me fuisse gaudeoCic.
apud me sis volo, bei mir zu Tisch seiest, bei mir speisestTer.
d)esse cum aliquo (aliqua)
α)bei jemandem (in jemands Zimmer, Haus) sein
essetne quis intus cum Caesare?Suet.
me te oblectes, mecum tota sisTer.
quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum esset (bei mir zu Tisch sei, speise), amplius (dringender)Ter.
doppelsinnig
tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur: erit enim mecum (mit mir = auf meiner Seite), si tecum eritCic. de fin. 5, 86
β)mit jemandem zusammensein, umgehen
erat nemo, quicum essem libentiusCic.
multum mecum suntCic.
secum esse, für sich seinCic.
γ)ehelich mit jemandem umgehenPlaut.Cic.und andere
e)esse alicui cum aliquo: mit jemandem zu tun haben, mit jemandem in Verbindung stehen
sibi cum illa nihil futurumCic.
si mihi tecum minus essetCic.
f)esse ab aliquo: von jemandem sein, zu jemandem gehören
ab Andria est ancilla haecTer.
erat ab Aristotele, war ein AristotelikerCic.
vide, ne hoc totum sit a me, für mich sprichtCic.
g)esse pro aliquo: für jemanden sein, jemandem zustatten kommenCic.
h)esse in aliquem locum: wohin sein (= wohin gegangen sein und sich dort befinden)
fui hodie in funus, war zum BegräbnissePetron.
in conspectum fuisseSuet.aber Cic. ad Att. 15, 4, 2 Wesenberg quo die in Tusculanum essem venturus
i)esse in mit Ablativ: in einer Schrift stehens. Meißner Cic. Tusc. 1, 3. p. 4, a
quid fuit in litteris (in dem Br.)?Cic.
quamquam est in Originibus mit folgendem AcICic.
B)prägnant: wirklich sein, stattfinden, statthaben, der Fall sein, in Kraft sein, Geltung haben, gelten
nec provocatio eratLiv.
neque dictio estTer.
sunt ista, das ist soCic.
So besonders
a)est: es ist so, es ist an demCic.
sit ita: es sei so, gut, meinetwegenCic.
so auch
esto, es mag sein, gut, meinetwegenCic. Hor.
mit folgendem AcI
esto, alios teneriHor.
so auch: sit mit folgendem ut und Konjunktiv
sit, ut intereantColum.
est ut oder mit folgendem Infinitiv
α)es ist der Fall, dass usw.
est, ut id deceatCic.
est, ut philosophi tradantCic.
non est, ut possitHor.
futurum esse, ut omnes pellerenturCaes.
at enim solum id est, ut me Siculi maxime velintCic.
mit folgendem Infinitiv
fuerit mihi eguisseSall.
ne sit tibi montes semper adireProp.
numquam est mit folgendem quin und Konjunktiv
numquam est, quin velimusCornif. rhet.
β)est: man darf, man kann
neque est, ut putemus, wir dürfen nicht usw.Plin.
mit folgendem Infinitiv
scire est liberum ingeniumTer.
quae verbo obiecta, verbo negare sit, lässt sich mit einem W. verneinenLiv.
ut coniectare erat intentione vultusTac.
quantum dinoscere eratVal. Max.
b)est ubi: es ist der Fall wo = zuweilenCic.
c)est cum: es ist der Fall da = zuweilenCornif. rhet.
d)est quod mit Indikativ und Konjunktiv, oder ut und Konjunktiv: es ist Ursache dazu da, ich (du, er usw.) habe Ursache zu usw.
est quod suscenset tibiTer.
est quod me transire ad forum iam oportetTer.
magis est, quod gratulerCic.
magis est, ut ipse moleste ferat errasse seCic.
hingegen: non est quod oder ut etc. oder nihil est quod oder cur: es ist keine Ursache da, ich (du usw.) habe nicht Ursache zu usw.
nihil est, quod gestiasCic.
non est igitur, ut mirandum sit, man braucht sich also nicht zu wundernCic.
II)als verbum copulativum: etwas oder irgendwie sein
a)in Verbindung mit einem Adjektiv, Substantiv oder Pronomen
praeclara res est, et sumus otiosiCic.
tuus sumPlaut.
nos numerus sumusHor.
domus non ea est, quamCic.
b)in Verbindung mit Adverbien
α)der Art und Weises. Brix Plaut. trin. 46
si ita es, ut ego te voloPlaut.
sic sum ut videsPlaut.
hae aedes ita erant ut dixi tibiPlaut.
ita (in solcher Lage) sunt res nostraeCic.
sic vita hominum estCic.
sic estCic.
quod ita cum sitCic.
mit speziellen
satis estCic.
frustra id inceptum fuitLiv.
bene est, recte estCic.
cum in convivio comiter et iucunde fuissesCic.
mihi pulchre est oder pulchre est mihiCic. Hor.
dicta impune erantTac.
β)des Ortes und der Zeit
sunt procul ab huius aetatis memoriaCic.
diu esse, lange dauern, währenProp.
c)mit einem Genitiv oder Ablativ der Beschaffenheit: sein von einer Beschaffenheit, eine Beschaffenheit haben
α)mit Genitiv
eiusdem aetatis fuit, aus demselben Zeitalter, lebte zu derselben ZeitNep.
nulli consili sum, ich bin ratlosTer.
summi ut sint laboris, zu großer Arbeit tauglich sindCaes.
nec se suae potestatis esse, hätten nicht über sich zu verfügenLiv.
Ferner gehört hierher: magni, tanti etc. esse (pretii), in hohem Wert sein, viel gelten, viel kosten
αα)eigentlich
frumentum fuit tantiCic.
ager pluris estCic.
ββ)bildlich: in großem Wert sein, viel gelten, geschätzt werden
magni erunt mihi tuae litteraeCic.
mea conscientia mihi pluris estCic.
β)mit Ablativ
esse collecto pallio, capite operto, gehen mit usw.Plaut. Cic.
aegro corpore esse, krank seinCic.
aetate eā sum, bin in dem Alter, in den JahrenTer.
fac animo magno sis, habe usw.Cic.
quaere, quo sit patreHor.
simus eā mente, so gesinntCic.
mille sestertiis esse, zu stehen kommen, gelten, kostenCic.
d)mit Genitiv des Maßes oder des Inhalts (durch attributive Zahlwörter: bestehen aus usw., sich belaufen auf usw., betragen, zählen
Xerxis classis mille et ducentarum navium longarum fuitNep.
Iulius Caesar annum ad solis cursum accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum essetSuet.
bona patris huiusce Sex. Roscii, quae sunt sexagies (ergänze centenûm milium)Cic.
e)mit Genitiv des Gegenstands, dem etwas gehört, angehört, dem etwas zukommt
α)eigen sein, gehören
Gallia est AriovistiCaes.
cuius tum fasces erant, der damals die Regierung hatteCic.
Rhodiorum esse, den Rhodiern gehören, ihnen unterworfen seinLiv.
β)eigen, ergeben sein (mit totus und ohne dasselbe)
me Pompei totum esseCic.
plebs novarum rerum atque Hannibalis tota estLiv.
hominum, non causarum erant, nahmen bloß Rücksicht auf die Personen, nicht auf die SachenLiv.
suarum rerum erant, bekümmerten sich nur um ihre eigenen AngelegenheitenLiv.
γ)eigentümlich sein, jemands Sache, Gewohnheit, Pflicht sein, das Zeichen von etwas sein
cuiusvis hominis est errare, es ist jedes Menschen Sache zu irren, jeder kann irrenCic.
est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc.Caes.
est adulescentis maiores natu vereriCic.
est miserorum, ut malevolentes sintPlaut.
Anstatt des Genitivs eines persönlichen Pronomens das Possessivpronomen im Neutrum
fuit tuum lugereCaes.
est tuum videreCic.
f)mit Genitiv eines Substantivs und Gerundivs: zu etwas dienen, etwas zum Zweck habens. Weißenb. Liv. 3, 24, 1
quod initio conservandae libertatis atque augendae rei publicae fueratSall.
frustrationem eam legis tollendae esseLiv.
g)mit dem Dativ der Bestimmung, des Zwecks
α)von Personen oder einer Sache: jemandem etwas sein = für jemanden oder etwas abgeben
alicui custodem, patrem, matrem esse, alicui adiutricem, fautricem esseKomikers. Lorenz Plaut. most. 1139. Philol. 32, 298
Romam caput Latio esseLiv.
oder: wozu dienen
radix est vescendoPlin.
esui potuique esseICt.
β)passen, schicklich sein
est palaestraeCic.
γ)geschickt sein, tauglich sein
sum oneri ferendo, ich kann tragenLiv.
non esse solvendo, nicht bezahlen könnenCic.
solvendo aeri alieno esseLiv.
δ)sein, gereichen
impedimento esse alicuiCic.
detrimento, maculae esseCic.
esse argumentoCic.
h)mit ad und Akkusativ: dienlich sein, tauglich sein gegen oder zu usw.
vinum murteum est ad alvum crudamCato
res, quae sunt ad incendiaCaes.
valvae, quae olim ad ornandum templum erant maximeCic.
i)mit de und Ablativ: über oder von etwas handelns. Sorof Cic. Tusc. 1, 24
is liber, qui est de animoCic.
haec omnis, quae est de vita et de moribus philosophiaCic.
id est, hoc est: das ist, das heißt, zuweilen auch steigernd: was so viel ist als, das heißt also, alsoCic.vergleiche Kritz Sall. Iug. 31, 20
☞Archaistische Formen
esum = sumVarro LL. 9, 100
Futur
escit = erit
XII tabb. fr. ed. Schoell tab. 1. fr. 3 (bei Gell. 20, 1, 25); tab. 5. fr. 4 (bei Ulp. fr. 26, 1); tab. 5. fr. 5 (in Mos. et Rom. legg. coll. 16, 4. § 2); tab. 5. fr. 7 (bei Fest. 162 [b] 19 und Cornif. rhet. 1, 23 Klolz)Lucr. 1, 619vergleiche Wesenberg Cic. Tusc. 3, 11. p. 278. 14 ed. Baiter
escunt = erunt
XII tabb. fr. tab. 10. fr. 9 (bei Cic. de legg. 2, 60)
Konjunktiv Präsens
siem
Plaut. Amph. prol. 57 und andereTer. Andr. 586
sies
Pompon. com. 103Plaut. Amph. 924 und 934 und andere Ter. Andr. 424 und andereCato fr. inc. 3 (p. 87, 7 ed. Jordan)
siet
Acc. tr. 310Plaut. Amph. prol. 58 und andereTer. Andr. 234 und andereLucr. 3, 101 Formul. vet. bei Gell. 5, 19Cato origg. 5, 1 und andereCato r.r. prooem. § 1. und c. 6. § 4 (vergleiche Müller Nachtr. zur Plaut. Pros. S. 83 f.)
sient
SC. de Bacchan. im Corp. inscr. Lat. 1, 196. lin. 30Plaut. Amph. 209Ter. Andr. 390Cato origg. 4. fr. 8
fuam
Plaut. Bacch. 156und andere
fuas
Liv. Andr. tr. 21
fuat
Enn. fr. scen. 177Pacuv. tr. 116Plaut. Amph. 985 und andereTer. Hec. 610Carm. vet. bei Liv. 25, 12, 6Verg. Aen. 10, 108Fronto de eloqu. 1. p. 143, 14 N.
fuant
Plaut. Bacch. 1033und andere
Perfekt
fuei = fui
Corp. inscr. Lat. 1, 1008
fuveit = fuit
ibid. 1051
fuvimus
Enn. ann. (377) bei Cic. de or. 3, 168 Friedrich (Vahlen fuimus)
Partizip ens von Cäsar gebraucht nach Prisc. 18, 75
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
sum, (2nd person es, or old ēs; old subjunctive present siem, siēs, siet, sient, for sim, etc.Ter.; fuat for sitTer.Verg.Liv.; imperfect often forem, forēs, foret, forent, for essem, etc.; future escunt for eruntCic.), fuī (fūvimus for fuimusEnn. ap. Cic.), futūrus (infinitive future fore or futūrum esseCic.), esse ES-; FEV-
I)As a predicate, asserting existence, to be, exist, live
ut id aut esse dicamus aut non esseCic.
flumen est Arar, quod, etc.Caes.
homo nequissimus omnium qui sunt, qui fueruntCic.
arbitrari, me nusquam aut nullum foreCic.
fuimus Troes, fuit IliumVerg.
Of place, to be, be present, be found, stay, live
cum non liceret Romae quemquam esseCic.
cum essemus in castrisCic.
deinceps in lege est, ut, etc.Cic.
erat nemo, quicum essem libentius quam tecumCic.
sub uno tecto esseLiv.
Of circumstances or condition, to be, be found, be situated, be placed
Sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictūs, i.e. is attiredOv.
in servituteCic.
in magno nomine et gloriāCic.
in vitioCic.
Hic in noxiāstTer.
in paceLiv.
(statua) est et fuit totā Graeciā summo honoreCic.
ego sum spe bonāCic.
rem illam suo periculo esse, at his own riskCic.
omnem reliquam spem in impetu esse equitumLiv.
In 3rd person, followed by a relative pronoun, there is (that) which, there are (persons) who, there are (things) which, some
With indicative (the subject conceived as definite)
est quod me transire oportet, there is a (certain) reason why I must, etc.Ter.
sunt item quae appellantur alces, there are creatures also, which, etc.Caes.
sunt qui putant posse te non decedere, some thinkCic.
Sunt quibus in satirā videor nimis acerHor.
With subjunctive (so usually in prose, and always with a subject conceived as indefinite)
sunt, qui putent esse mortem . . . sunt qui censeant, etc.Cic.
est isdem de rebus quod dici possit subtiliusCic.
sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avarasHor.
With dative, to belong, pertain, be possessed, be ascribed
fingeret fallacias, Unde esset adulescenti amicae quod daret, by which the youth might have something to giveTer.
est igitur homini cum deo similitudo, man has some resemblanceCic.
Privatus illis census erat brevisHor.
Troia et huic loco nomen estLiv.
Elliptically
Nec rubor est emisse palam (sc. ei), nor is she ashamedOv.
Neque testimoni dictio est (sc. servo), has no right to be a witnessTer.
With cum and ablative of person, to have to do with, be connected with
tecum nihil rei nobis est, we have nothing to do with youTer.
si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibusCic.
With ab and ablative of person, to be of, be the servant of, follow, adhere to, favor, side with
Ab Andriā est ancilla haecTer.
sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me, makes for meCic.
With pro, to be in favor of, make for
(iudicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esseCic.
With ex, to consist of, be made up of
(creticus) qui est ex longā et brevi et longāCic.
duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibusCic.
To be real, be true, be a fact, be the case, be so
sunt ista, LaeliCic.
est ut dicis, inquamCic.
verum estoCic.
esto, grantedVerg.
Especially in phrases, est ut, it is the case that, is true that, is possible that, there is reason for
sin est, ut velis Manere illam apud teTer.
est, ut id maxime deceatCic.
futurum esse ut omnes pellerenturCaes.
magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut reformidet, etc., i.e. he has more reason for being troubled . . . than for dreading, etc.Cic.
ille erat ut odisset defensorem, etc., he certainly did hateCic.
In eo esse ut, etc., to be in a condition to, be possible that, be about to, be on the point of (impersonal or with indefinite subject)
cum iam in eo esset, ut in muros evaderet miles, when the soldiers were on the point of scalingLiv.
cum res non in eo essent ut, etc.Liv.
Est ubi, there is a time when, sometimes
est, ubi id isto modo valeatCic.
Est quod, there is reason to, is occasion to
etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem, I have more reason toCic.
est quod referam ad consiliumCic.
sin, etc.Liv.
non est quod multa loquamurHor.
Est cur, there is reason why
quid erat cur Milo optaret, etc., what cause had Milo for wishing? etc.Cic.
With infinitive, it is possible, is allowed, is permitted, one may
Est quādam prodire tenus, si non datur ultraHor.
scire est liberum Ingenium atque animumTer.
neque est te fallere quicquamVerg.
quae verbo obiecta, verbo negare sitLiv.
est videre argentea vasaTac.
fuerit mihi eguisse aliquando tuae amicitiaeSall.
Of events, to be, happen, occur, befall, take place
illa (solis defectio) quae fuit regnante RomuloCic.
Amabo, quid tibi est?Ter.
quid, si . . . futurum nobis est?Liv.
To come, fall, reach, be brought, have arrived
ex eo tempore res esse in vadimonium coepitCic.
quae ne in potestatem quidem populi R. essetLiv.
II)As a copula, to be
et praeclara res est et sumus otiosiCic.
non sum ita hebes, ut istud dicamCic.
Nos numerus sumus, a mere numberHor.
sic, inquit, estCic.
est ut dicisCic.
frustra id inceptum Volscis fuitLiv.
cum in convivio comiter et iucunde fuissesCic.
quod in maritimis facillime sum, am very glad to beCic.
With genitive participle, to be of, belong to
qui eiusdem civitatis fuitNep.
qui Romanae partis erantLiv.
ut aut amicorum aut inimicorum Campani simusLiv.
With genitivus possessivus, to belong to, pertain to, be of, be the part of, be peculiar to, be characteristic of, be the duty of
audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc., who possessCic.
ea ut civitatis Rhodiorum essentLiv.
Aemilius, cuius tum fasces erantLiv.
plebs novarum rerum atque Hannibalis tota esse, were devoted toLiv.
negavit moris esse Graecorum, ut, etc.Cic.
With possessive pronoun
est tuum, Cato, videre quid agaturCic.
fuit meum quidem iam pridem rem publicam lugereCic.
With gerundive
quae res evertendae rei publicae solerent esse, which were the usual causes of ruin to the stateCic.
qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essentLiv.
With genitive or ablative of quality, to be of, be possessed of, be characterized by, belong to, have, exercise
nimium me timidum, nullius consili fuisse confiteorCic.
Sulla gentis patriciae nobilis fuitSall.
civitas magnae auctoritatisCaes.
refer, Cuius fortunae (sit)Hor.
nec magni certaminis ea dimicatio fuitLiv.
bellum variā victoriā fuitSall.
tenuissimā valetudine esseCaes.
qui capite et superciliis semper est rasisCic.
With genitive or ablative of price or value, to be of, be valued at, stand at, be appreciated, cost
videtur esse quantivis pretiTer.
ager nunc multo pluris est, quam tunc fuitCic.
magni erunt mihi tuae litteraeCic.
sextante sal et Romae et per totam Italiam erat, was worthLiv.
With perdicative dative, to express definition or purpose, to serve for, be taken as, be regarded as, be felt to be
vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere, ought to be regarded asCic.
eo natus sum ut Iugurthae scelerum ostentui essemSall.
ipsa res ad levandam annonam impedimento fueratLiv.
With second dative of person
quo magis quae agis curae sunt mihiTer.
illud Cassianum, ‘cui bono fuerit’, the inquiry of Cassius, ‘for whose benefit was it’Cic.
haec tam parva civitas praedae tibi et quaestui fuitCic.
To be sufficient for, be equal to, be fit
sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.Liv.
ut divites conferrent, qui oneri ferendo essent, such as were able to bear the burdenLiv.
cum solvendo aere (old dative for aeri) alieno res publica non essetLiv.
With ellipsis of aeri
tu nec solvendo eras, wast unable to payCic.
With ad, to be of use for, serve for
res quae sunt ad incendiaCaes.
valvae, quae olim ad ornandum templum erant maximeCic.
With de, to be of, treat concerning, relate to
liber, qui est de animoCic.
In the phrase, id est, or hoc est, in explanations, that is, that is to say, I mean
sed domum redeamus, id est ad nostros revertamurCic.
vos autem, hoc est populus R., etc.Sall.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu