konsonant.-Konjugation

alere

alō  aluī  al(i)tum

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

alo, aluī, altum oder alitum, ere (gotisch alan, aufwachsen, altisländisch ala, nähren, hervorbringen; vergleiche noch althochdeutsch alt, alt, eigentlich großgewachsen und griechisch ολτος, unersättlich), großziehen, aufziehen, im weiteren Sinn überhaupt nähren, ernähren

I)eigentlich

1)von lebenden Subjekten

a)großziehen, aufziehen (oft verbunden mit educare, großziehen, erziehen)

alui, educaviAcc. fr.

aliquem nefrendemLiv.Andr. fr.

illam parvulam (von der Amme)Ter.

puerumTer.

genitos liberos tollere alerequeCurt.

Athenis natus altusque educatusque AtticisPlaut.

is natus et omnem pueritiam Arpini altusSall.

altus educatusque inter armaLiv.

altus alieno sumptuVarr. fr.

aliquem alci furtim alendum mandareCurt.

aliquem alci committere alendum clamOv.

und (poetisch)

virgo regia, quam lectulus in molli complexu matris alebatCatull. 64, 88

und (bildlich)

intra parietes aluit eam gloriam, quam etc.Cic. Brut. 32

urbs, in qua et nata et alta sit eloquentiaCic. Brut. 39

mit Angabe »wem?« durch Dativ

si cui praeterea validus male filius in re praeclara sublatus aleturHor. sat. 2, 5, 45 sq

mit Angabe »wozu?« durch in oder ad mit Akkusativ

fortunae, in quam alebatur, capaxVell. 2, 93, 1

orientis enim illud iuventae decus deorum atque hominum indulgentiā ad excidium eius (Carthaginis) alebaturVal. Max. 2, 10, 4

b)ernähren, nähren, füttern (säugen), speisen, und überhaupt halten

illam mulierem cum familiaTer.

viginti domi cibicidasLucil. fr.

ducentos servosHor.

aliquid monstriTer.

parentesMelaQuint.

se et suosCaes.

elephantosCic.

pavonum greges pascere atque alereVarr. fr.

al. equos aut canes ad venandumTer.

anseres in CapitolioCic.

exercitum, maiores copiasCic.

exercitus contra aliquem iam multos annosCaes.

exercitus in Asia Ciliciaque ob nimias opes MithridatisSall.

mit Angabe »wie?« durch Adverbien

aliquem publiceNep.

dapsiliter amicosNaev. com. fr.

indecorabiliter alienos Att. fr.

mit Angabe »wo?«

ali ad villamCic. Rosc. Am. § 44

mit Angabe »wodurch?« oder »womit?« durch Ablativ

magnum numerum equitatus suo sumptuCaes.

agri reditu suosPlin. ep.

puerum tepidi ope lactisOv.

infantem suo lacte (von der Mutter)Gell. 12, 1, 6

alterā papillā muliebris sexus liberosCurt.

binos ubere fetusVerg.

ali humanis manibus (von wilden Tieren)Liv.

al. Metelli exercitum stipendio frumentoqueSall.

equos foliis ex arboribus strictisCaes.

agrestes peregrino frumentoLiv.

und (bildlich)

oratorem quodam uberi iuncundoque sucoQuint.

und so se alere aliqua re oder ex aliqua re und ali aliqua re oder (selten) per aliquid, sich durch oder von etwas nähren

se suosque latrociniisCaes.

se ex usura eius (legatae rei)ICt.

ali turbā atque seditionibus sine curaSall.

ali venandoMela

ali lacteCic.

ali panico corruptoCaes.

ali pecore, serpentibusMela

ali viperinis carnibusPlin.

ali nectareis aquisOv.

ali per dedecus NeronisTac. hist. 1, 4

2)von leblosen Subjekten

a)von Grundstücken, von der Zufuhr, von der Jagd oder von anderen Geschäften: jemanden nähren, jemandem Unterhalt gewähren, Lebensmittel zuführen

cum agellus eum non satis aleretCic. de nat. deor. 1, 72

idem hic agellus illos aletNep. Phoc. 1, 4

ne deserto agro non esset, unde uxor ac liberi sui alerenturVal. Max. 4, 4, 6

sterilis diu palus aptaque remis vicinas urbes alitHor. de art. poet 65 sq.

quam (plebis turbam) nec capere tam exiguus collis nec alere in tanta inopia frumenti poteratLiv. 5, 40, 5

nec vi capi videbat posse urbem, ut quam prope liberi ab Carthagine commeatus alerentLiv. 25, 23, 3

quod et in Italia et in Africa duos diversos exercitus alere aerarium non potestLiv. 28, 41, 11

venatus viros pariter ac feminas alitTac. Germ. 46

quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebatSall. Cat. 14, 3

b)von der Luft, von Himmelskörpern usw.: lebende Wesen und Lebloses nähren, ihnen Nahrung zuführen, sie belebenLucr. 1, 191 und 804–816Cic. de nat. deor. 2, 50 und 101 und 118Cic. Tusc. 1, 43

luna alit ostrea et implet echinosLucil. sat. fr. inc. 46

lucentem globum lunae Titaniaque astra spiritus intus alitVerg. Aen. 6, 725 sq

itaque se ipse (mundus) consumptione et senio alebat suiCic. Tim. 18

c)von der Erde, von Ländern und Gewässern, in denen lebende Wesen und Pflanzen vorkommen und fortkommen: nähren, ernähren

tellus umida maiores herbas alitVerg.

quicquid ex satis frigoris impatiens est, aegre alit terraMela

terra altius fossa generandis alendisque seminibus fecundior fitQuint.

interiora alendis frugibus mitiaCurt.

eadem terra rhinocerotas alit, non generatCurt.

India alit formicasMela

mare Caspium ingentis magnitudinis serpentes alitCurt.

squalida siccitate regio non hominem, non frugem alitCurt.

Borysthenes alit laetissima pabula magnosque piscesMela

ductoresque alii, quos Africa terra triumphis dives alitVerg.

tunc rhombos minus aequora alebant?Hor.

d)von anderen leblosen Subjekten, die Pflanzen, Gewässer, Feuer nähren, speisen

α)Pflanzen

gramen erat circa, quod proximus umor alebatOv.

pax aluit vites et sucos condidit uvaeTibull.

multi fontes dulcibus aquis passim manantibus alunt silvasCurt.

alibi multa arbor et vitis largos mitesque fructus alitCurt.

quin etiam nebulā alitur (spionia)Plin.

und bildlich

pleramque eorum partem vitiorum omnium seminarium effusius aluisseAmm. 22, 4, 2

β)Gewässer nähren, speisen, anwachsen lassen

monte decurrens velut amnis, imbres quem super notas aluere ripasHor. carm. 4, 2, 5

idem (Libanus mons) amnem Iordanen alit funditqueTac. hist. 5, 6

Padus aliis amnibus adeo augescit atque alitur, ut etc.Mel. 2, 4, 4 (2. § 62)

γ)Feuer nähren, ihm Nahrung geben

ignemCurt.

flammasOv.

al. flammam pinguem atque olentem (von Bernstein)Tac.

ossibus ignesMela

ipsis in undis alitur incendiumIustin.

id mercimonium, quo flamma aliturTac.

diductis, quibus flamma alebaturQuint.

e)von Mitteln und von Personen, die den Körper und seine Teile und ihm anhaftende Übel nähren usw.

α)im guten Sinn: nähren und kräftigen, gedeihen lassen (Gegensatz minuere)

cibi qui alunt, nährende Sp.Cels.

omnes corporis extremas quoque partesLucr.

corpusCels.Plin. (vergleiche otia corpus aluntOv. ex Pont. 1, 4, 21, minuendo corpus alebatOv. met. 8, 878)

viresCaes.

staturamCaes.

quorum ciborum diversitate reficitur stomachus et pluribus minore fastidio aliturQuint.

al. capillum oder pilos, den Haarwuchs befördernPlin.

alitur ulcus oder vulnus, wird geheiltCels.

β)im üblen Sinn: nähren = vergrößern, verschlimmern

morbumNep. Att. 21, 6

bildlich

vulnus venis (von Liebenden)Verg. Aen. 4, 2

haec vulnera vitae non minimam partem mortis formidine alunturLucr. 3, 63 sq

II)übertragen: nähren, lebendig erhalten, beleben, hegen, (weiter) fördern, immer weiter entwickeln, weiter ausbilden, weiter verbreiten

honos alit artesCic.

laus alit artes Poët. vet. fr.

opes tempus aluitMela

alit aemulatio ingeniaVell.

quid alat formetque poëtamHor.

hos successus alitVerg.

consuetudo ius est, quod leviter a natura tractum aluit et maius fecit ususCic.

nolo meis impensis illorum ali luxuriamNep.

und so

al. amoremOv.

audaciamCic.

audaciam in peiusAmm.

bellumCic. (vergleiche bellum se ipsum alitLiv.)

dubitatione bellumTac.

belli materiamCurt.

civitatem, die Wohlfahrt des Staates fördernCaes.

consuetudinem perditarum contionumCic.

contentiones civitatiumIustin.

diutus controversiamCaes.

ingeniumCic.

serendis rumoribus aptum otiumCurt.

rumores credulitate suāLiv.

seditiones civitatiumTac.

malignis sermonibus non ali, sich nicht weiden an usw.Plin. ep.

al. spem alicuius mollibus sententiisCic.

alitur vitium vivitque tegendoVerg.

vitia, quae semper facultatibus licentiāque et assentationibus alunturVell.

Partizip Perfekt altus oder alitus gleich üblich, siehe Georges, Lexikon der lateinischen Wortformen S. 36

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

alō, aluī, altus or alitus, ere 1 AL-, to feed, nourish, support, sustain, maintain

altus inter armaLiv.

canes ad venandumTer.

exercitumCic.

magnum numerum equitatūsCaes.

quos lingua periurio alebatSall.

publice ali, at the public costNep.

amnis imbres Quem super notas aluere ripas, have filledHor.

infelix minuendo corpus alebat, i.e. nourished himself by his own fleshOv.

panico vetere aliCaes.

ignemCurt.

flammasOv.

staturamCaes.

Figuratively, to nourish, cherish, promote, increase, strengthen

honos alit artesCic.

in quā alta sit eloquentiaCic.

civitatem, i.e. cause to prosperCaes.

nolo meis impensis illorum ali luxuriamNep.

Volnus venisVerg.

si diutius alatur controversiaCaes.

poëtamHor.

spem sententiisCic.

ingeniumCic.

bellumCic.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu