Adjektiv a/o-Dekl. dreiendig
amplus a um
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
amplus, a, um, Adjektiv mit Komparativ und Superlativ, umfangreich, weit, geräumig, ansehnlich, groß (Gegensatz exiguus, parvus)
I)eigentlich
a)dem äußeren Umfang, dem inneren Raum nach
cellaVarr. fr.
curia, domusCic.
cubiculum amplum, amplissimumPlin. ep.
corpore amplo et robustoSuet.
amplissimi corporis (canis)Col.
quanto est res amplior et quo latior estLucr.
von lebenden Wesen
amplus, rubicundo colore et spectu protervo feroxPacuv. tr. 147
ampla capra (Gegensatz parva)Varr. r.r. 2, 1, 14
ampla sus (Gegensatz exilis) ibid. 2, 4, 4
species barbarae mulieris humanā ampliorSuet. Claud. 1, 2
b)viel umfassend an Zahl, Menge, Höhe, Länge, Zeitdauer usw., groß, ansehnlich, reichlich, bedeutend, ausgedehnt, ausgebreitet
pecunia amplissimaCic.
ampliores copiaeCaes.
amplior exercitusSuet.
numerus ampliorSall.
amplissima dies horarum quindecim, der längste TagPlin.
Auch im Komparativ neutrum amplius, substantivisch (nicht zu verwechseln mit dem Adverb amplius), mehr, Größeres
non daturus sum ampliusCic.
imponebat amplius, quam ferre possentCic.
und mit folgendem Genitiv = noch mehr
nescio an amplius negotii mihi contrahaturCic.
II)übertragen
a)überhaupt: intensiv, dem Umfang nach, groß, bedeutend
occasioCic.
amplior potentiaPlin.
amplissimi effectusPlin.
oder der inneren Kraft nach, stark, mächtig, heftig
amplior morbusTer.
pro viribus amplis, ihrer Gewaltkraft gemäßLucr.
ampla spesSall.
irae amplioresTer.
hominum clamor, tubarum sonus … amplior quam editur resonare soletIustin.
b)groß dem äußeren Glanz oder dem inneren Gehalt nach, großartig, glänzend, herrlich, glanzvoll, ehrenvoll
praemiaCic.
res gestaeCic.
funus, triumphusNep.
amplissima verbaCic.
und so
amplum est, »es ist ehrenvoll«Liv.
amplum Tuscis ratus, für die Tusker darin eine Ehre findendLiv.
quia tibi amplum et gloriosum esse censesLiv.
c)groß der Geltung bei anderen und der äußeren hohen Stellung nach, hoch, hochgestellt, hochgeehrt, angesehen, in hohem Ansehen stehend, ausgezeichnet
homo virtute cognitā et spectatā fide amplissimusCic.
amplae et honestae familiaeCic.
amplissimo genere natusCaes.
amplissimi civesCaes.
amplissimi viri (Gegensatz homines humiles) Balb. et Opp. in Cic. ep.
substantivisch
cuiusque aetatis amplissimi, die AngesehenstenCaes.
Neutrum Komparativ substantivisch
ego (ero) aedilis, hoc est paulo amplius quam privatusCic.
ampliora humano fastigio, für den Gipfel menschlicher Hoheit zu hohe EhrenbezeigungenSuet.
und amplissimus als Titel für hohe Staatswürden (Konsuln, Senatoren, Dezemvirn usw., Priesterkollegien), etwa erlaucht
collegium decemviraleCic.
honor, das KonsulatCic.
ordo, der SenatorenstandPlin. ep.
aber
amplissimorum ordinum viri delecti, aus dem Stand oder Rang der Senatoren, Ritter und der tribuni aerariiCic.
amplissimi sacerdotii collegiumCic.
☞Komparativ im Ablativ Singular gewöhnlich ampliore, aber auch amplioriCorp. inscr. Lat. 5, 4020
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
amplus, adjective with comparative and superlative am- (for ambi-) + PLE-, of large extent, great, ample, spacious, roomy
domusVerg.
civitasCaes.Cic.
porticūsVerg.
ter amplum Geryonem ... compescitHor.
amplum et excelsum signum, broad and tallCic.
collis castris parum amplus, not broad enoughSall.
amplissima curiaCic.
By metonymy, abundant, numerous, great, full, copious, large
res familiarisCic.
divitiaeHor.
dimissis amplioribus copiis, the greater part of the troopsCaes.
ampliores copias expectare, larger reinforcementsCaes.
ut is amplior numerus essetCic.
commeatus spe ampliorSall.
amplissima pecuniaCic.
Figuratively, ample, great, strong, violent
morbus amplior factusTer.
metusCic.
spesSall.
pro amplissimis meritis (honos)Cic.
Of external appearance, etc., magnificent, splendid, glorious
praemiaCic.
funusNep.
res gestaeSall.
honoresHor.
occasio calumniaeCic.
orator, eminentCic.
munus aedilitatis ampliusCic.
ut ampliore quam gerebat dignus haberetur (sc. potestate)Sall.
funere ampliore efferriLiv.
monumentum quam amplissimum facereCic.
mihi gratiae verbis amplissimis aguntur, in the handsomest termsCic.
In opinion or judgment, illustrious, noble, renowned, distinguished, glorious
familiaCic.
Etruscae gentis regem amplum Tuscis ratus, a proud thing forLiv.
sibi amplum esse urbem ab se captam frequentariLiv.
parvi et ampli, small and greatHor.
amplissimo genere natusCaes.
honos et nomenCic.
ut quisque est genere copiisque amplissimusCaes.
Especially
amplissimus, most honorable (of a high office or an illustrious man)Cic.
amplissimum collegium decemviraleCic.
res gestaeCic.
virCic.
Of an orator, copious; see also amplius
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu