284–566 Verg. georg. 3

Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus,

285singula dum capti circumvectamur amore.

Hoc satis armentis: superat pars altera curae,

lanigeros agitare greges hirtasque capellas.

Hic labor, hinc laudem fortes sperate coloni.

Nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum

290quam sit, et angustis hunc addere rebus honorem;

sed me Parnasi deserta per ardua dulcis

raptat amor; iuvat ire iugis, qua nulla priorum

Castaliam molli devertitur orbita clivo.

Nunc, veneranda Pales, magno nunc ore sonandum

 295Incipiens stabulis edico in mollibus herbam

carpere ovis, dum mox frondosa reducitur aestas,

et multa duram stipula filicumque maniplis

sternere subter humum, glacies ne frigida laedat

molle pecus scabiemque ferat turpisque podagras.

300Post hinc digressus iubeo frondentia capris

arbuta sufficere et fluvios praebere recentis

et stabula a ventis hiberno opponere soli

ad medium conversa diem, cum frigidus olim

iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno.

305Haec quoque non cura nobis leviore tuendae,

nec minor usus erit, quamvis Milesia magno

vellera mutentur Tyrios incocta rubores:

densior hinc suboles, hinc largi copia lactis;

quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra,

310laeta magis pressis manabunt flumina mammis.

Nec minus interea barbas incanaque menta

Cinyphii tondent hirci saetasque comantis

usum in castrorum et miseris velamina nautis.

Pascuntur vero silvas et summa Lycaei

315horrentisque rubos et amantis ardua dumos:

atque ipsae memores redeunt in tecta suosque

ducunt et gravido superant vix ubere limen.

Ergo omni studio glaciem ventosque nivalis

quo minor est illis curae mortalis egestas,

320avertes victumque feres et virgea laetus

pabula, nec tota claudes faenilia bruma.

At vero Zephyris cum laeta vocantibus aestas

in saltus utrumque gregem atque in pascua mittet,

Luciferi primo cum sidere frigida rura

325carpamus, dum mane novum, dum gramina canent,

et ros in tenera pecori gratissimus herba.

Inde ubi quarta sitim caeli collegerit hora

et cantu querulae rumpent arbusta cicadae,

ad puteos aut alta greges ad stagna iubebo

330currentem ilignis potare canalibus undam;

aestibus at mediis umbrosam exquirere vallem,

sicubi magna Iovis antiquo robore quercus

ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum

ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra;

335tum tenuis dare rursus aquas et pascere rursus

solis ad occasum, cum frigidus aera vesper

temperat et saltus reficit iam roscida luna

litoraque alcyonem resonant, acalanthida dumi.

Quid tibi pastores Libyae, quid pascua versu

340prosequar et raris habitata mapalia tectis?

Saepe diem noctemque et totum ex ordine mensem

pascitur itque pecus longa in deserta sine ullis

hospitiis: tantum campi iacet. Omnia secum

armentarius Afer agit, tectumque laremque

345armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharetram;

non secus ac patriis acer Romanus in armis

iniusto sub fasce viam cum carpit et hosti

ante expectatum positis stat in agmine castris.

At non, qua Scythiae gentes Maeotiaque unda,

350turbidus et torquens flaventis Hister harenas,

quaque redit medium Rhodope porrecta sub axem.

Illic clausa tenent stabulis armenta, neque ullae

aut herbae campo apparent aut arbore frondes;

sed iacet aggeribus niveis informis et alto

355terra gelu late septemque adsurgit in ulnas.

Semper hiemps, semper spirantes frigora cauri.

Tum Sol pallentis haud umquam discutit umbras,

nec cum invectus equis altum petit aethera, nec cum

praecipitem Oceani rubro lavit aequore currum.

360Concrescunt subitae currenti in flumine crustae

undaque iam tergo ferratos sustinet orbis,

puppibus illa prius, patulis nunc hospita plaustris;

aeraque dissiliunt vulgo vestesque rigescunt

indutae caeduntque securibus umida vina

365et totae solidam in glaciem vertere lacunae

stiriaque impexis induruit horrida barbis.

Interea toto non setius aere ninguit:

intereunt pecudes, stant circumfusa pruinis

corpora magna boum, confertoque agmine cervi

370torpent mole nova et summis vix cornibus extant.

Hos non immissis canibus, non cassibus ullis

puniceaeve agitant pavidos formidine pennae,

sed frustra oppositum trudentis pectore montem

comminus obtruncant ferro graviterque rudentis

375caedunt et magno laeti clamore reportant.

Ipsi in defossis specubus secura sub alta

otia agunt terra congestaque robora totasque

advolvere focis ulmos ignique dedere.

Hic noctem ludo ducunt et pocula laeti

380fermento atque acidis imitantur vitea sorbis.

Talis Hyperboreo septem subiecta trioni

gens effrena virum Rhiphaeo tunditur euro

et pecudum fulvis velatur corpora saetis.

Si tibi lanitium curae, primum aspera silva,

385lappaeque tribolique, absint; fuge pabula laeta;

Continuoque greges villis lege mollibus albos.

Illum autem, quamvis aries sit candidus ipse,

nigra subest udo tantum cui lingua palato,

reice, ne maculis infuscet vellera pullis

390nascentum, plenoque alium circumspice campo.

Munere sic niveo lanae, si credere dignum est,

Pan deus Arcadiae captam te, Luna, fefellit

in nemora alta vocans; nec tu aspernata vocantem.

At cui lactis amor, cytisum lotosque frequentis

395ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas.

Hinc et amant fluvios magis et magis ubera tendunt

et salis occultum referunt in lacte saporem.

Multi iam excretos prohibent a matribus haedos

primaque ferratis praefigunt ora capistris.

400Quod surgente die mulsere horisque diurnis,

nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadente,

sub lucem exportant calathis adit oppida pastor;

aut parco sale contingunt hiemique reponunt.

Nec tibi cura canum fuerit postrema, sed una

405velocis Spartae catulos acremque Molossum

pasce sero pingui. Numquam custodibus illis

nocturnum stabulis furem incursusque luporum

aut impacatos a tergo horrebis Hiberos.

Saepe etiam cursu timidos agitabis onagros

410et canibus leporem, canibus venabere dammas,

saepe volutabris pulsos silvestribus apros

latratu turbabis agens montisque per altos

ingentem clamore premes ad retia cervum.

Disce et odoratam stabulis accendere cedrum

415galbaneoque agitare gravis nidore chelydros.

saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu

vipera delituit caelumque exterrita fugit,

aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae,

pestis acerba boum, pecorique aspergere virus,

420fovit humum. Cape saxa manu, cape robora, pastor,

tollentemque minas et sibila colla tumentem

deice. Iamque fuga timidum caput abdidit alte,

cum medii nexus extremaeque agmina caudae

solvuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbis.

425Est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis,

squamea convolvens sublato pectore terga

atque notis longam maculosus grandibus alvum

qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum

vere madent udo terrae ac pluvialibus austris

430stagna colit, ripisque habitans hic piscibus atram

improbus ingluviem ranisque loquacibus explet;

postquam exusta palus, terraeque ardore dehiscunt,

exsilit in siccum et flammantia lumina torquens

saevit agris asperque siti atque exterritus aestu.

435Ne mihi tum mollis sub divo carpere somnos

neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas,

cum positis novus exuviis nitidusque iuventa

volvitur, aut catulos tectis aut ova relinquens

arduus ad solem et linguis micat ore trisulcis.

 440Morborum quoque te causas et signa docebo.

Turpis ovis temptat scabies, ubi frigidus imber

altius ad vivum persedit et horrida cano

bruma gelu, vel cum tonsis inlotus adhaesit

sudor et hirsuti secuerunt corpora vepres.

445Dulcibus idcirco fluviis pecus omne magistri

perfundunt, udisque aries in gurgite villis

mersatur missusque secundo defluit amni;

aut tonsum tristi contingunt corpus amurca

et spumas miscent argenti et sulfura viva

450Idaeasque pices et pinguis unguine ceras

scillamque elleborosque gravis nigrumque bitumen.

Non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est,

quam si quis ferro potuit rescindere summum

ulceris os: alitur vitium vivitque tegendo,

455dum medicas adhibere manus ad volnera pastor

abnegat et meliora deos sedet omnia poscens.

Quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa

cum furit atque artus depascitur arida febris,

profuit incensos aestus avertere et inter

460ima ferire pedis salientem sanguine venam,

Bisaltae quo more solent acerque Gelonus;

cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum

et lac concretum cum sanguine potat equino.

Quam procul aut molli succedere saepius umbrae

465videris aut summas carpentem ignavius herbas

extremamque sequi aut medio procumbere campo

pascentem et serae solam decedere nocti:

continuo culpam ferro compesce, prius quam

dira per incautum serpant contagia volgus.

470Non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo,

quam multae pecudum pestes. Nec singula morbi

corpora corripiunt, sed tota aestiva repente,

spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem.

Tum sciat, aerias Alpis et Norica si quis

475castella in tumulis et Iapydis arva Timavi

nunc quoque post tanto videat desertaque regna

pastorum et longe saltus lateque vacantis.

Hic quondam morbo caeli miseranda coorta est

tempestas totoque autumni incanduit aestu

480et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum,

corrupitque lacus, infecit pabula tabo.

Nec via mortis erat simplex, sed ubi ignea venis

omnibus acta sitis miseros adduxerat artus,

rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se

485ossa minutatim morbo collapsa trahebat.

Saepe in honore deum medio stans hostia ad aram

lanea dum nivea circumdatur infula vitta,

inter cunctantis cecidit moribunda ministros.

Aut si quam ferro mactaverat ante sacerdos

490inde neque impositis ardent altaria fibris

nec responsa potest consultus reddere vates,

ac vix suppositi tinguntur sanguine cultri

summaque ieiuna sanie infuscatur harena.

Hinc laetis vituli volgo moriuntur in herbis

495et dulcis animas plena ad praesepia reddunt;

hinc canibus blandis rabies venit et quatit aegros

tussis anhela sues ac faucibus angit obesis.

Labitur infelix studiorum atque immemor herbae

victor equus fontisque avertitur et pede terram

500crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem

sudor et ille quidem morituris frigidus, aret

pellis et ad tactum tractanti dura resistit.

Haec ante exitium primis dant signa diebus;

sin in processu coepit crudescere morbus,

505tum vero ardentes oculi atque attractus ab alto

spiritus, interdum gemitu gravis, imaque longo

ilia singultu tendunt, it naribus ater

sanguis et obsessas fauces premit aspera lingua.

Profuit inserto latices infundere cornu

510Lenaeos; ea visa salus morientibus una;

mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti

ardebant ipsique suos iam morte sub aegra,

di meliora piis erroremque hostibus illum,

discissos nudis laniabant dentibus artus.

515Ecce autem duro fumans sub vomere taurus

concidit et mixtum spumis vomit ore cruorem

extremosque ciet gemitus. It tristis arator

maerentem abiungens fraterna morte iuvencum,

atque opere in medio defixa relinquit aratra.

520Non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt

prata movere animum, non qui per saxa volutus

purior electro campum petit amnis; at ima

solvuntur latera atque oculos stupor urguet inertis

ad terramque fluit devexo pondere cervix.

 525Quid labor aut benefacta iuvant? Quid vomere terras

invertisse gravis? Atqui non Massica Bacchi

munera, non illis epulae nocuere repostae:

frondibus et victu pascuntur simplicis herbae,

pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu

530flumina, nec somnos abrumpit cura salubris.

Tempore non alio dicunt regionibus illis

quaesitas ad sacra boves Iunonis et uris

imparibus ductos alta ad donaria currus.

Ergo aegre rastris terram rimantur et ipsis

535unguibus infodiunt fruges montisque per altos

contenta cervice trahunt stridentia plaustra.

Non lupus insidias explorat ovilia circum

nec gregibus nocturnus obambulat; acrior illum

cura domat; timidi dammae cervique fugaces

540nunc interque canes et circum tecta vagantur.

Iam maris immensi prolem et genus omne natantum

litore in extremo, ceu naufraga corpora, fluctus

proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae.

Interit et curvis frustra defensa latebris

545vipera et attoniti squamis adstantibus hydri.

Ipsis est aer avibus non aequus et illae

praecipites alta vitam sub nube relinquunt.

Praeterea iam nec mutari pabula refert

artes nocent quaesitaeque; cessere magistri

550Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus.

Saevit et in lucem Stygiis emissa tenebris

pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque,

inque dies avidum surgens caput altius effert:

Balatu pecorum et crebris mugitibus amnes

555arentesque sonant ripae collesque supini:

Iamque catervatim dat stragem atque aggerat ipsis

in stabulis turpi dilapsa cadavera tabo

donec humo tegere ac foveis abscondere discunt.

Nam neque erat coriis usus nec viscera quisquam

560aut undis abolere potest aut vincere flamma;

ne tondere quidem morbo inluvieque peresa

vellera nec telas possunt attingere putris;

verum etiam invisos si quis temptarat amictus,

ardentes papulae atque immundus olentia sudor

565membra sequebatur nec longo deinde moranti

tempore contactos artus sacer ignis edebat.