1 Plin. nat. 3, 1–16
(1) 1Hactenus de situ et miraculis terrae aquarumque et siderum ac ratione universitatis atque mensuramensurae o. -re a. nunc de partibus, quamquam infinitum id quoque existimatur nec temere sine aliqua reprehensione tractatumtractandum o, haut ullo in genere venia iustioreiustiore si Ao(R?) H. -or est DF¹a. -or E¹. -or si E². -or est si F²va.H, si modo minime mirum est hominem genitum non omnia humana novisse. quapropter auctorem neminem unum sequar, sed ut quemque verissimum in quaque parte arbitrabor, quoniam commune fermedist.oU 45 omnibus fuit, ut eos quisquequisquis A diligentissime situs diceret, indisceret in o. -ret ex vet. Dal. quibus ipse prodebatprodibat ovet.Dal.. 2ideoideoque o nec culpabo aut coarguam quemquam. locorum nudanuda om.A nomina et quantaquantum DF¹RE¹a dabitur brevitate ponentur, claritateponentur claritate om.DF¹R¹E¹a causisque dilatis in suas partes; nuncnec F²D¹ enimitem R sermo de toto est. quare sic accipi velim, ut si viduasi uidua ARd¹G. si diuidua r. sicut uidua v fama sua nomina, qualia fuere primordio ante ullas res gestas, nuncupenturnuncupetur DF¹RE etet om.f sit quaedamqueddam p. quia edem DFIR¹a in his nomenclaturanomen datura apVen. -encul- tura Ad.de mendo cfr. p. 133,19 quidem, sed mundi rerumque naturae. 3Herodot. II 16. Agathem. I 3 (GGm II p. 472). Sail. Iug. 17, 3. Oros. I 2, 1-3. Hygin. astr. I 8 (Isid. or. XIV 2, 1; n. r. 48, 2). Mela I 8. Div. orb. 1 (GLm p. 15). Dic. 1, 2. Sol. 23, 13. MCap. VI 622. 624. 626. 623. Beda n. r. 51. Terrarum orbis universus in tres dividitur partes, Europam, Asiam, Africam. origo ab occasu solis et Gaditano freto, qua inrumpens oceanus Atlanticus in maria interiora diffunditureffunditur codd. aliquot Bedae. hinchuic o intranti dexteradextra ova.S Africa est, laeva Europa, inter has Asiaasiae R². -ia est va. H. -ia compar est aliis duabus Beda. terminitermin' ??? R² -ni sunt Beda amnes Tanais et Nilus. XV p. in longitudinemlongitudine et 13 latitudine yBeda quas diximus fauces oceani patent, V in latitudinem, a vico Mellariamellaria AF²dv. inel- y. metta- E. meitia- a. metia- r Hispaniae ad promunturium Africae Album, auctore Turranioturranio AH(J). thu- E². turannio DFdBas.(S). turanio R². -rinio R¹. -ramnio v. tyr- ra???nio y. -ranio i Gracilegracile F²E²dTyJ. -lae A. -li H. glacile DF¹ -lle r. gracula v iuxta genito. 4Nepos fr. 49 Halm. Sol. 23, 13. – (231, 1) Mela I 27 (II 95). Sol. 1. 1. MCap. VI 624. 625. TT. Ay(Rd?) v. et (et titus E²) r. Livius ac Nepos Cornelius latitudinis tradiderunt minusminus ll. J. ubi minus (minimum C) vVII p., ubi vero plurumum, X: tam modico ore tam inmensa aequorum vastitas panditur. nec profunda altitudo miraculum minuit. frequentes quippe taeniaetemae y. tenuae DF¹RE². –ue a.om.E¹ candicantiscandicatis F¹a. -cantes Ad. cordiantes y vadi carinas territant. qua de causa limen interni maris multi eum locum appellavere. proximisproximus F¹day. -ma pva. H. an proximi? autem faucibus utrimque inpositi montes coercent claustra, Abilaabila ypv. abilla (athlans F²) r. abyla d(?)H. cfr. MGGm II p. 122 Africae, Europae Calpecalpae AE. calepae D¹. -lipae D². -lapae y, laborum Herculis metae, quam ob causam indigenae columnas eius dei vocant creduntque perfossasperfossos (sc. montes) F¹adTSalmant. P exclusa antea admisisse maria et rerum naturae mutasse faciem.
(1) 5(9) Eratosth. ap. Varr. r. r. I 2, 3. (Varro LL V 6). Lucan. IX 411 sqq. Augustin. civ. dei XVI 17. Cosmogr. 1b (GLm p. 71). – (16) Sol. 2, 24. MCap. VI 638 extr.Primum ergo de Europa, altrice victoris omnium gentium populi longeque terrarum pulcherrima, quam plerique merito non tertiam portionem fecere, verum aequam, in duas partes ab amne Tanai ad Gaditanum fretum universo orbe diviso. oceanus aa AS. ac R¹. hac D¹dE¹. hoc rv quoquo AS. quod rv dictum est3 spatio Atlanticum mare infundens et avido meatu terras, quaecunquequacumque uenerit ex parte o venientem expavere, demergens resistentes quoque flexuoso litorum anfractuin- fractu DE¹a lambit, Europam vel maxime recessibus crebris excavanscauans F¹R¹a, sed in quattuor praecipuospraecipue va. H sinus, quorum primus a Calpe Hispaniae extimoexi- stimo DF¹R¹Ea, ut dictum est, monte Locros, Bruttiumbruttiniu DF¹R¹a. brutinum Eva.C. byritium R². brittiū F² usque promunturium,4 inmenso ambitu flectitur.
(2) 6cfr. Mela II 87. MCap. VI 627. 628.In eo prima Hispania terrarum est, ulterior appellata, eadem Baetica, mox a fine Murgitanomurgitano D coll. § 8. 17. urg- ll. G. uerg- p. uirg- v. urcit- (B) U 46 coLL. § 19 citerior eademque Tarraconensis ad Pyrenaeipyrenen d. -enea a³va.S. -enae??? R¹ iuga. ulterior in duasduas parties per DFEa.cfr. v. 10 per longitudinem provincias dividitur, si quidem Baeticae latere septentrionaliseptentrionali pv. -lis ll praetenditurptenditur a. prot- va.G Lusitania, amne Ana discreta. ortus hichinc F² in Laminitanolamminitano AR². lumi- a. lanumi- E². cfr. § 25. XXXVI 165 agro citerioris Hispaniae et modo in stagna se fundensseffundens A. se diff- a, modo in angustiasangustias Av. -ia r resorbensesorbens D¹. -be R¹. sorbens E¹. orb- D²Fla aut in totum cuniculis condens etet – gaudens om.FR¹Ea saepius nasci gaudens in Atlanticum oceanum effunditur. Tarraconensis autemautem hinc va.G(H), adfixa Pyrenaeo totoque eius aa om.E¹R(?)C latere decurrens et simul ad Gallicum oceanum Hiberico aa om.AF²E²va. G mari transversa se pandens, Solorio monte et Oretanis iugis Carpetanisquecarpetanisque AB. carpit- R². carpent- rv et Asturum a Baetica atque Lusitania distinguitur.
(3) 7Sol. 23, 8. (MCap. VI 627). Mela II 88, MCap. VI 630. – (233, 1-3) Mela II 96.Baetica, a flumine mediameam mediam va.S(J) secante cognominata, cunctas provinciarum divitidiuite H. sed cfr. VII 108 cultu et quodam fertili ac peculiari nitore praecedit. iuridici conventus eiei om.DF¹R¹¹E¹a IIII, Gaditanus, Cordubensiscordubensis astigitanus om.DF¹RE¹a, Astigitanusastigitanus B. cfr. § 12. astici- E²d. -isi- v. -iciitams A. -icianus F², Hispalensis. oppida omniaomni DF¹R¹E¹a numero CLXXV, in iis coloniae VIIIIVII AdTva.B, municipia c. R. XC. R. X (= civium Rom. X) AD. cui' romano X R². om.R¹. CRL??? r. VIII B. XVIII v, Latio antiquitus donata XXVIIXXVII D.XXV. X A. XXII.X (XXII R²) r. XXIX v, libertate VI, foedere III, stipendiaria CXX. ex his digna memoratu aut Latiolatio (-to A. -tiore E²) ll.v. latiali B. -ino D. cfr. VII 117 sermone dictu facilia, a flumine Ana litore oceani oppidum Ossonobaossonoba (-oua A. osonoba R¹) ll.v(G)J. onu- bia R². onoba B. cfr. Mela III 7. Osca Onoba M Pt p. 108, Aestuariaasturiae (-ria F². lusturia B) AF²E²va.H cognominatum, inter confluentesinter confluentes D. interfl- ll.v Luxiamluxiam aturium DfdEa. Luxia et Urium va.D et Urium, Hareniharenei R². -nae v(H). -re???n R¹. Vareni F². mariani B(Brot.)e Ptol. II 4,12. ariani G montes, Baetis fluvius, litus Curensecurense EB(D). curr- R²d. curs- v. curenense DFR¹a. corense A(?)C. cotense M Ptp. 109 inflexo sinu, cuius ex adverso Gadisgades C inter insulas dicendadicenda A.cfr. IV 119. Mela II 97. -das r. -dae. v, promunturium lunonis, portus Baesippobaesippo R²B. uaes-Av(J). ues-r. cfr. § 15 et Ptol. 11 4, 10, oppidum Baelobelo Rad. -on va.S, Mellaria, fretum ex Atlantico mari, Carteia, Tartesostartesus E². cart- A. -sos F²va.B(J). ???artesos F¹ a Graecis dicta, mons Calpe. 8Mela II 94. – Agrippa fr. 2 R. – (9) Mela III 3. dein litore interno oppidaoppida ll. S. -do dv. -dū a³C Barbesula cum fluvio, item Salduba, oppidum Suelsue R. siue D²FEa. uel va.B, Malaca cum fluvio foederatorumfoederatorum – cum fiuuio om.DF¹R¹E¹a. dein Maenubamenoba (mae-H) R²va.J cum fluvio, Sexisexi ll. Brot. sexti v cognominecogno- mine firmum D². fir- cog- ll.v Firmum Iulium, Selsel AD. sell R². ser r. sex Tva. B (cfr. Mela II 94). sexi et B. selambina G e P tol. II 4,7, Abdaraabdafa a. -dera va.J, Murgimurci DRa. -rti F¹. -rcis E. -rgis va S, Baeticae finis. oram eam inin R²S. om.rv universumuniuerso R²a¹. -sam a²va.S originis Poenorum existimavit M. Agrippa; ab Ana autem Atlantico oceano obversa Bastulorumuastu- lorum A Turdulorumqueturdulorum om.DF¹E¹ est. in universam Hispaniam M. Varro pervenisse Hiberoshiberos R(?)D. yb- a². ib- C. hiberas (yb- a¹) rov et Persas et Phoenicasphaenicas o. poe- Ava.C. fen- r Celtasque et Poenos tradit. lusumlysum Ea. lis- o enim Liberi patris aut lyssamlissam R². lysyam a. lysam DFETva.G. lis- R¹o cum eo bacchantiumbachantem Tova.G nomen dedisse Lusitaniae et Pana praefectum eius universaeuniuersa o. at quaeatque R²a. autque DF¹R¹E. aut (autem o) quae F²do de Hercule ac Pyrenepyrane R. -renae E. pirene o. -rine A vel Saturno traduntur fabulosa in primis arbitror.
Baetis, in Tarraconensistarraconiensis F provinciae non, ut aliqui 9(16-234, 4) cfr. Mela III 5. dixere, Mentesamētesa av(D). cfr. § 19.25. CIL IIn.3377 sqq met- DFE. mentes (mon- R²) R. -tis A. -tisa S e Ptol. II 6,58 oppido, sed Tugiensituguensi DFIR¹Ea. tyng- F². tuge- R²va.G exoriens saltu – iuxta quem Tadertvder F² fluvius, qui Carthaginiensem agrum rigat –, Ilorci refugit Scipionis rogum versusque in occasum oceanum Atlanticum, provinciam adoptans, petit, modicus primo, sed multorum fluminum capax, quibus ipse famam aquasque aufertaut fert A. auferri R. -rre a.om.E¹. Baeticae primum ab Ossigitaniaossigitania L. -tama E. -tana a. -ttania R. -getania (osi- A) rv(D) infusus, amoeno blandus alveo, crebris dextra laevaque accolitur oppidis. 10Celeberrima inter hunc et oceani oram in mediterraneo Segidasegeda a²va. S quae Augurina cognominatur, Uliaulia Ukert II p. 366. cfr. M Pt p. 117a. iulia (-iae Dr¹E¹a) ll.v quae Fidentiafidentiae Dea. -te R, Urgao quae Alba, Eboraebura A(?)va.S(D¹) quae Cerialis, Iliberriiliberi va.S quod FlorentiniFlorentini D²cum Hiibnero CIL IIp. 285. cfr. M Pt p. 120b. liberini AF²R²v. -ri??? F¹. -rinis r, Ilipulailipula G. -pyla A. ilypula R². lipida (lyp- R¹) r. libida v quae Lauslaus artigi AF²G. -astici F¹. clausa (-sia R²) stici rv, Artigi quod Iulienses, Vesci quod Faventia, Singilisingilia (va.H)D². cfr. Hübner l.l. p. 272. -gelis R², Ategua, Arialdunum, AglaAgla minor AF²R²E²v (Brot.). -nur r. Aglaminor Dal. Minor, Baebrobebro E². bedro R². bedo DFdR¹E¹. beclo a, Castra Vinaria, Cisimbriumpisim- brium AFR². epi- d. episibr- va.S, Hippoippo F. ipho Dd¹R¹Eava. G. fipho d²R² Novanoua AE²v. noba r, Ilurcoillurco B. iliu- A. ilyrico DdE. ill-v. ylir-Ra. ylyr-F, Osca, Oscuaescua va.J. sine oscua M Pt p. 119, Sucaelosucaelo (-celo a. -calo E¹. suelo R) unditanum ll.J. succubo nud- B. -ccabon ud- v. suel onud- M Pt p. 119, Unditanum, Tuccitucci AF²G(J). tuai R¹. tu???i F¹. tuati rv(H) Vetus, omniaobuia F²E²C Bas. Bastetaniaebastetaniae R(?)v. uast- rdist.va. H(D²) vergentis ad mare. conventus vero Cordubensis circa flumen ipsum Ossigi quod cognominatur Latoniumlatonum a. laconium (-icum C) ETva.D, Iliturgiilliturgi Ava.H(J) quod Forum Iulium, Ipraipra isturgi AD. cfr. CIL II n. 2121 sqq. ipast- dav. iprast-r, Isturgi quod Triumphalestriumphales ucia D²philol.XXX p. 292. -le sucia (sutia E²) AR²E²D. -le sacia J. -le setia S. -le sitia v. faletia (-ico R¹) r, Vcia et XIIIIXIIIIv(D²coll. Hiibnero l.l. p. 298). XVIIAD¹. XIII R (M Pt p. 115. 117). XVI r p. remotum in mediterraneo Obulcoobulgo A quod Pontificensepontificaese F. ponficense D. bonf- E¹a appellatur, mox Ripa, Eporaripepora ARava. H. epora S foederatorum, Sacilifacili DF¹R¹B. -lin R². facili E¹a. faci E². faci AF²dv Martialium, Onubaonoba B e Ptol. et dextra Corduba colonia Patriciapatriciae DF¹dRE¹aH cognomine, inde primum navigabili Baete oppida Carbula, Detumodetumo TD²l.l. p. 293. -ma A²in ras.E²B (M Ptp. 117). -mmo r. decumo dv. -ma Ven. (J). detunda S e Ptol., fluvius Singilissingilis AE²D. -gulis rv. cfr. § 12 init., eodem Baetis latere incidens. 11Oppida Hispalensis conventus Celticelci F¹. -cia F². celtia R²E¹. -ica ava.H, Axatiaxati arua D. -ti araua A. -tiara G. aexatim faua R². exatifaua R¹. axaua F¹. araua DdE. auara F². raua a. arua H. om. v, Arua, Canamacanama H. camana E. -nia R. caniania Dd. ???a???nia F¹. canina a. ciniana A. saci- F². arruci G. uaca- mana v, Naevanaeua D²cum Hübnero l.l.p. 137. aeua DE. eua r. euia H. menoba G. acria v, Ilipa cognomine Ilpailpa A²in ras.R²B(D). illpa E². ilpia F². ilba F¹. illa rS. ilia H. del.G(J). magna C e Ptol. II 4,10. ila v, Italica et a laeva Hispalhispal AJ. -lis G e Ptol. -li rv colonia cognomine Romulensisromulensis Aav(J). -liensis rS, ex adverso oppidum Osset quod cognominatur Iulia Constantia, Lucurgentumlucurgentum F²D². lugurg- R². lurg- AJ. -tium E². uirg- v. iurgentum (???urg- R¹) r. uerg- G. cfr. CIL II n. 1264 quod luli Geniusgenius orippo H cum Caro (antiq. Hispal. 3,20). genitor ippo F². -tor ippu Ad. -tor (gentior R¹. -iori R²) bippo r. -tor hippo v, Orippo, Caura, Siarum, fluvius Maenubamenubae DFE. -be Rad. -noba va.J, Baetibaeti R (?)G. om.rv et ipse a dextro latere infusus. at inter aestuaria Baetis oppidaoppidu E²a³va.S Nabrissanebrissa va.S cognomine Veneria et Colobanacolobona R(?) va.J. conobana M Pt p. 122a, coloniaecolonia D². l.l.p. 270 Hastaasta d(?)va. D. cfr. Mela III 4 quae Regia dicitur et in mediterraneo Asido quae Caesarina. 12Singilissingilis AE²TD. -gulis Rv. si ong- r. cfr. §10 extr. fluvius, in Baetimbaetim AE²C. betim R² -tinis F². belis r quo dictum est ordine inrumpens, Astigitanam coloniam adluit, cognomine Augustamaugustam F²dav. ang- r Firmam, ab ea navigabilis. huius conventus sunt reliquae coloniaecolonia AE² inmunesinmunes AF²R²v. -nis r Tucci quae cognominatur Augusta Gemella, Ituciitycci A. itucci Dal. iptuci D¹. sed cfr. M Pt p. 122a quae Virtus Iulia, Vcubiucubi quae AdJ. aut (at E¹) ubique r. Attubi quae v quae Claritas Iulia, Urso quae Genetivagenetiua Momms. ephem. epigr. II p. 119. genua ll.v Urbanorum, inter quae fuit Munda, cum Pompeiopompeii da²va.S filio raptacapta va.S; oppida libera Astigiastigi AC. astygi (ca- R¹) rS. -giae v vetus, Ostippoostippo AF²E²v. sost- r; stipendiaria Callet, Calliculacallicula dD. galli- AR¹. gallu- r. calu- v. calletula R². -ecula S, Castra Gemina, Ilipula Minor, Marruca, Sacranasacriana R, Obulcula, OningiOningi Sabora Ventippo Momms. CII. II p. 194. oningis (onnig- a. onung- E²) ab ora uenti (uenienti G) pro (prope v) ll. v, Sabora, Ventippo. Maenubammaenubam AJ. nubam E. nebub- a. nenub- r. menobam v amnem, et ipsum navigabilem, haut procul accolunt OlontigiOlontigi Laelia Lastigi Momms. l. l. (Caelia M Pt p. 122b). alontigicaeli (olo- A) ADFED. -celi dRav et ala- stigi (-gie R²) AF²R². alost- a²v. lost- r, Laelia, Lastigi. 13Quae autem regio a Baete ad fluvium Anam tendit extra praedicta, Baeturia appellatur, in duasdiuisa partes om.E¹ divisasidusa D. ???dusa R¹. situsa a partes totidemque gentes: Celticos, qui Lusitaniam attingunt, Hispalensis conventus, Turdulos, qui Lusitaniam et Tarraconensem accolunt, iura Cordubam petunt. Celticos a Celtiberis ex Lusitania advenisse manifestum est sacris, lingua, oppidorum vocabulis, quae cognominibus in Baetica distinguntur: 14Seriae adicitur Fama Iulia, Nertobrigae Concordia Iulia, Segidae Restituta lulia, Contributacontributa AaB. -tae rv(H. lac. signum auctore S praefixit D Iulia Vgultuniaeugultuniae cum M Pt p. 124a (et dist.). -niacum J. ucul- v. mugul- R². -tuacum R¹. ugultu- macum A. ucul- E². mucul- (-miacum a) r, cum quaqua M Pt l.;. quae ll.v etet om.DF¹Ea Curiga nunc est, Lacimurgaelacimurgae M Pt p. 124a. 127b. -ge Eava.B. lacinimuriae A. -urge F²dTR. -gi D. -usge D. -nemurge F¹. laconimurgi B Constantia lulia, Steresibussteresibi A. teresibus Rva.D² Fortunales et Callensibus Aeneanicienianici Fa. ema- Rva.J. praeter haec inin del. M Pt p. 126b. an item? Celtica Acinippoacinippo R²B(S)e Ptol. II 4, 11. CIL II n.1351. -ipro A. -ipo Brot.(D)e nummis ap.Eckhel. 1, 47. -ibro r. -imbro v, Arunda, Arunciarungi A. -nti R¹. aruci Brot. S. 'Apoukki Ptol. l.l., Turobrigaiturobriga J², Lastigi, Salpesalastigi salpesa S cum Caro (antiq. Hispal. 3,61). -gis alp- AT. -gi alp- rv. iastitis (iastigii d²) alp- d, Saepone, Serippo. altera Baeturiabaeturia H. bet- v. uet- ll, quam diximus Turdulorum et conventus Cordubensis, habet oppida non ignobilia Arsam, Mellariam, Mirobrigammirobrigam AS. -icam rv Reginam, Sosintigireginam, sosintigi D²philol. XXX p. 304. cfr. M Pt p. 124a. regio- nes osintigi AF²G. -nes (-nis H) osintiadi (-dis v) rv, Sisaponemsisae- ponem FR. sisep- ad. isep- va.B. 15(7. 8) cfr. Mela II 94. III 4. Gaditani conventus civium Romanorum Regina, Latinorum Laepia Regialaepia regia M Pt p. 123.a -pia ulia G(S). lepia relia AF². lepia R². regia rv(H), Carisa cognomine Aurelia, Urgiaurgia AF²G. augla R²in marg. urigia rv. uria C(e codd. B). ugia M Pt p. 123a cognominata Castrum Iulium, item Caesaris Salutariensis; stipendiaria Besaro, Belippo, Barbesulabarbesula AF²B. -sulla E². -su R². -s??? R¹. -sulu rv. -lae (subl. dist.) M Pt p. 120b, Blacippoblacippo D²l.l. p. 309. ulac- A. lac- R²B. ululacipro F². lac- rv, Baesippobaesippo B. uasis???pro A. bassispro rv, Calletcallet AR²B. ga- rv. cfr. XXXV 171, Cappa cumcappa cum D²l.l. p. 308. cappacum ll. S. -agum v Oleastro, Iptuciiptuci D²l. l. p. 308. ituci AS. -cci G. icocio rv, Ibronaibrona M Pt p. 125b. brona AD. brala R. brana rv, Lascutalascuta D coll. Zobel span. Münzen 8. 16. -ula REaJ. laseula A. liscula r v a.B. lacibi G. del. B, Saguntia, Saudo, Vsaeposaudo usaepo M Pt l. l. situdo us- AJ. saudo usaepro DF. -sae porro Ea. -dorisae pro R. -sae porro dT. audorisae. porro S. andori- sippo G. -sae. porro v(H). 16Agrippa fr. 3 R. MCap. VI 632 extr. Dim. 24. Longitudinem universam eius prodidit M. Agrippa CCCCLXXVCCCCLXV Ava. H p., latitudinem CCLVIIICCLVIII AJ. -LIIII R. -LVII rv, sed cum termini Carthaginem usque procederent: quae causa magnos errores conputatione mensurae saepius parit, alibi mutato provinciarum modo, alibi itinerum, auctisqueauctis v. dist. ego aut deminutisdeminutis AE. dim- rv passibus. incubuere maria tam longo aevo, alibi processere litora, torsere sese et DF¹R¹va. G(S).,et Ea fluminum aut correxere flexus. praeterea aliunde aliis exordium mensurae est et alia meatus. ita fit ut nulli duo concinantconcinnant ADF¹. con- ueniant a. ita concinant R².