Io. Argus. Syrinx. Ov. met. 1, 568–746

Est nemus Haemoniae, praerupta quod undique claudit

silva: vocant Tempe. Per quae Peneus ab imo

570effusus Pindo spumosis volvitur undis

deiectuque gravi tenues agitantia fumos

nubila conducit summisque adspergine silvis

inpluit et sonitu plus quam vicina fatigat;

haec domus, haec sedes, haec sunt penetralia magni

575amnis; in his residens facto de cautibus antro,

undis iura dabat nymphisque colentibus undas.

Conveniunt illuc popularia flumina primum,

nescia, gratentur consolenturne parentem,

populifer Sperchios et inrequietus Enipeus

580Apidanusque senex lenisque Amphrysos et Aeas,

moxque amnes alii, qui, qua tulit impetus illos,

in mare deducunt fessas erroribus undas.

Inachus unus abest imoque reconditus antro

fletibus auget aquas natamque miserrimus Io

585luget ut amissam; nescit, vitane fruatur

an sit apud manes; sed quam non invenit usquam,

esse putat nusquam atque animo peiora veretur.

Viderat a patrio redeuntem Iuppiter illam

flumine et »o virgo Iove digna tuoque beatum

590nescio quem factura toro, pete« dixerat »umbras

altorum nemorum« (et nemorum monstraverat umbras)

»dum calet et medio sol est altissimus orbe.

Quodsi sola times latebras intrare ferarum,

praeside tuta deo nemorum secreta subibis,

595nec de plebe deo, sed qui caelestia magna

sceptra manu teneo, sed qui vaga fulmina mitto.

Ne fuge me!« fugiebat enim. Iam pascua Lernae

consitaque arboribus Lyrcea reliquerat arva,

cum deus inducta latas caligine terras

600occuluit tenuitque fugam rapuitque pudorem.

Interea medios Iuno despexit in agros,

et noctis faciem nebulas fecisse volucres

sub nitido mirata die, non fluminis illas

esse, nec umenti sensit tellure remitti;

605atque suus coniunx ubi sit circumspicit, ut quae

deprensi totiens iam nosset furta mariti.

Quem postquam caelo non repperit, »aut ego fallor

aut ego laedor« ait delapsaque ab aethere summo

constitit in terris nebulasque recedere iussit.

610Coniugis adventum praesenserat inque nitentem

Inachidos vultus mutaverat ille iuvencam

(bos quoque formosa est): speciem Saturnia vaccae,

quamquam invita, probat nec non. et cuius et unde

quove sit armento, veri quasi nescia quaerit.

615Iuppiter e terra genitam mentitur, ut auctor

desinat inquiri: petit hanc Saturnia munus.

Quid faciat? crudele suos addicere amores,

non dare suspectum est: pudor est qui suadeat illinc,

hinc dissuadet amor. Victus pudor esset amore,

620sed leve si munus sociae generisque torique

vacca negaretur, poterat non vacca videri.

Paelice donata non protinus exuit omnem

diva metum timuitque Iovem et fuit anxia furti,

donec Arestoridae servandam tradidit Argo.

625Centum luminibus cinctum caput Argus habebat:

inde suis vicibus capiebant bina quietem,

cetera servabant atque in statione manebant.

Constiterat quocumque modo, spectabat ad Io:

ante oculos Io, quamvis aversus, habebat.

630Luce sinit pasci; cum sol tellure sub alta est,

claudit et indigno circumdat vincula collo.

frondibus arboreis et amara pascitur herba

proque toro terrae non semper gramen habenti

incubat infelix limosaque flumina potat.

635Illa etiam supplex Argo cum bracchia vellet

tendere, non habuit, quae bracchia tenderet Argo,

et conata queri mugitus edidit ore

pertimuitque sonos propriaque exterrita voce est.

Venit et ad ripas, ubi ludere saepe solebat,

640Inachidas ripas, novaque ut conspexit in unda

cornua, pertimuit seque exsternata refugit.

Naides ignorant, ignorat et Inachus ipse,

quae sit; at illa patrem sequitur sequiturque sorores

et patitur tangi seque admirantibus offert.

645Decerptas senior porrexerat Inachus herbas:

illa manus lambit patriisque dat oscula palmis

nec retinet lacrimas et, si modo verba sequantur,

oret opem nomenque suum casusque loquatur;

littera pro verbis, quam pes in pulvere duxit,

650corporis indicium mutati triste peregit.

»Me miserum!« exclamat pater Inachus inque gementis

cornibus et niveae pendens cervice iuvencae

»me miserum!« ingeminat, »tune es quaesita per omnes

nata mihi terras? tu non inventa reperta

655luctus eras levior. Retices nec mutua nostris

dicta refers, alto tantum suspiria ducis

pectore, quodque unum potes, ad mea verba remugis.

At tibi ego ignarus thalamos taedasque parabam,

spesque fuit generi mihi prima, secunda nepotum.

660De grege nunc tibi vir, nunc de grege natus habendus.

Nec finire licet tantos mihi morte dolores,

sed nocet esse deum, praeclusaque ianua leti

aeternum nostros luctus extendit in aevum.«

Talia maerentem stellatus submovet Argus

665ereptamque patri diversa in pascua natam

abstrahit; ipse procul montis sublime cacumen

occupat, unde sedens partes speculatur in omnes.

Nec superum rector mala tanta Phoronidos ultra

ferre potest natumque vocat, quem lucida partu

670Pleias enixa est, letoque det imperat Argum.

Parva mora est alas pedibus virgamque potenti

somniferam sumpsisse manu tegumenque capillis.

Haec ubi disposuit, patria Iove natus ab arce

desilit in terras. Illic tegumenque removit

675et posuit pennas, tantummodo virga retenta est:

hac agit, ut pastor, per devia rura capellas,

dum venit, adductas et structis cantat avenis.

Voce nova captus custos Iunonius »at tu,

quisquis es, hoc poteras mecum considere saxo«,

680Argus ait, »neque enim pecori fecundior ullo

herba loco est, aptamque vides pastoribus umbram.«

Sedit Atlantiades et euntem multa loquendo

detinuit sermone diem iunctisque canendo

vincere harundinibus servantia lumina temptat.

685Ille tamen pugnat molles evincere somnos

et, quamvis sopor est oculorum parte receptus,

parte tamen vigilat; quaerit quoque (namque reperta

fistula nuper erat), qua sit ratione reperta.

Tum deus »Arcadiae gelidis in montibus« inquit

690»inter hamadryadas celeberrima Nonacrinas

naias una fuit, nymphae Syringa vocabant.

Non semel et satyros eluserat illa sequentes

et quoscumque deos umbrosaque silva feraxque

rus habet. Ortygiam studiis ipsaque colebat

695virginitate deam; ritu quoque cincta Dianae

falleret et posset credi Latonia, si non

corneus huic arcus, si non foret aureus illi;

sic quoque fallebat. Redeuntem colle Lycaeo

Pan videt hanc pinuque caput praecinctus acuta

700talia verba refert« – restabat verba referre

et precibus spretis fugisse per avia nympham,

donec harenosi placidum Ladonis ad amnem

venerit: hic illam cursum inpedientibus undis,

ut se mutarent liquidas orasse sorores,

705Panaque, cum prensam sibi iam Syringa putaret,

corpore pro nymphae calamos tenuisse palustres,

dumque ibi suspirat, motos in harundine ventos

effecisse sonum tenuem similemque querenti.

Arte nova vocisque deum dulcedine captum

710»hoc mihi conloquium tecum« dixisse »manebit«,

atque ita disparibus calamis conpagine cerae

inter se iunctis nomen tenuisse puellae.

Talia dicturus vidit Cyllenius omnes

succubuisse oculos adopertaque lumina somno;

715supprimit extemplo vocem firmatque soporem

languida permulcens medicata lumina virga.

Nec mora, falcato nutantem vulnerat ense,

qua collo est confine caput, saxoque cruentum

deicit et maculat praeruptam sanguine rupem.

720Arge, iaces, quodque in tot lumina lumen habebas,

exstinctum est, centumque oculos nox occupat una.

Excipit hos volucrisque suae Saturnia pennis

collocat et gemmis caudam stellantibus inplet.

Protinus exarsit nec tempora distulit irae

725horriferamque oculis animoque obiecit Erinyn

paelicis Argolicae stimulosque in pectore caecos

condidit et profugam per totum terruit orbem.

Ultimus inmenso restabas, Nile, labori;

Quem simulac tetigit, positisque in margine ripae

730procubuit genibus resupinoque ardua collo,

quos potuit solos, tollens ad sidera vultus

et gemitu et lacrimis et luctisono mugitu

cum Iove visa queri finemque orare malorum.

Coniugis ille suae conplexus colla lacertis,

735finiat ut poenas tandem, rogat »in« que »futurum

pone metus« inquit, »numquam tibi causa doloris

haec erit« et Stygias iubet hoc audire paludes.

Ut lenita dea est, vultus capit illa priores

fitque, quod ante fuit: fugiunt e corpore saetae,

740cornua decrescunt, fit luminis artior orbis,

contrahitur rictus, redeunt umerique manusque,

ungulaque in quinos dilapsa absumitur ungues:

de bove nil superest formae nisi candor in illa.

Officioque pedum nymphe contenta duorum

745erigitur metuitque loqui, ne more iuvencae

mugiat, et timide verba intermissa retemptat.