20 Lact. inst. 6, 20

1Restat ut contra quinque sensuum voluptates dicam breviter: nam et ipsius libri mensura iam modum flagitat. quae omnes quoniam vitiosae ac mortiferae sunt, virtute superari atque opprimi debent vel, quod paulo ante dicebam de adfectibus, ad rationem suam revocari. 2ceterae animantes praeter unam voluptatem, quae ad generandum pertinet, nullam sentiunt. utuntur ergo sensibus ad naturae suae necessitatem: 18 paulo ante] c. 16, 11; 17, 12. EPITOME 3-11] c. 56, 4-6. 11-14] 56, 7. 15-19] c. 57, 4. 21-556, 20] c. 57, 5. dUCTORES c. 20 – 24] hac in disputatione Lactantiom quartum Ciceronis de republica librum adhibuisse conicit Maius in scholio de quarti libri fragmentis (ed. Stuttg. 1822, pag. 271). BBHPV) 1 hoc] id R peccantis (n 8. I. P) PV 2 indulgenti animo R, indulgenti anima H 4 ilperiti B 6 iuste H post utuntur 8. I. impie B3 7 discirdia R, discordia H 8 cupiditates ParV congregandas H 9 omnium generum scelera B, omnia genera scelerum H 10 'libidine1 JB3, libidines P1 (corr. P3) V tantum om. H 12 redeg«erit B3, redigerit P1 (corr. P1) V quos P 15 reita B1, reita B2, res*tSt B3 quinque sensuum noluptates] in[i]quos[s]ensu[s]uoluptatis (i tt duo s add. m. 2, i in voluptatis ex e m. 3) B 16 mensura.* (m er.) B 17 superati V 19 ad – suam] rat ad' (add. m. 3) rationem suam (duo m expunxit m. 2, restituit m. 3) B 20 nullum P* (corr. P3) V vident, ut adpetant ea quibus opus est ad vitam tuendam; audiunt invicem seque dinoscunt, ut possint congregari; quae utilia sunt ad victum aut ex odore inveniunt aut ex sapore percipiunt, inutilia respuunt ac recusant; edendi ac bibendi officium ventris plenitudine metiuntur. 3homini vero sollertissimi artificis providentia dedit voluptatem infinitam et in vitium cadentem, quia proposuit ei virtutem, quae cum voluptate semper tamquam cum domestico hoste pugnaret. 4Cicero in Catone maiore stupra vero inquit et adulteria et omne flagitium nullis excitari aliis inlecebris nisi voluptatis. cumque homini sive natura sive quis deus nihil mente praestabilius dedisset, huic divino muneri ac dono nihil tam inimicum quam voluptatem: 5nec enim libidine dominante temperantiae locum esse neque in voluptatis regno virtutem posse consistere. sed e contrario deus idcirco virtutem dedit, ut expugnaret ac vinceret voluptatem eamque egredientem fines sibi datos intra praescriptum coherceret, ne hominem suavitatibus delenitum atque captum dicioni suae subiceret ac sempiterna morte multaret. 6voluptas oculorum varia est et multiplex: quae capitur EPITOME 20-557, 6] c. 57, 8. AUCTORES § 4] Cat. maio 12, 40 s. - BRHPVJ 1 adpetent V ea m ras. ex et vel ex B3 2 seque] sed quae R dinoscuntur ut vid. B', dinoscunt ita in ras. corr. B*, din- etiam cett. congregare BPV 4 per**cipiunt (ti er.) Y alt. ac] et PV vivendi B 5 metuuntur V 8 locum Cicero – consistere (15), ab interpolatore additum esse putat Heumannus, cui adsentitur Eeusingerus, Emendat. pag. 110, sed Lact. ex eodem Ciceronis (12, 4, 40) loco hinc (sc. ei corporis voluptate) patriae proditiones, hinc rerum publicarum eversiones, hinc cum hostibus clandestina colloquia nasci iam supra c. 19, 10 colorem quendam duxit 9 inquit om. B omnia B; omne tale codd. Cic. 10 flagitia (-tium Bx) B* nullus R voluptatiw B3 13 rdonol JBS esse inimicum codd. Cic. 14 temperawtiae P3 neque] neque omnino codd. Cic. 15 voluptates P1, corr. P3 e om. B1 p1 V, 8. 1. add. BtPs 16 vinoeretu B 17 eaque B fineimj B2 datum B 18 coherceret P1 (h del. pi) V, cohereret B1, cohiberet B3, coerceret RH suavitatibus (alt. t in ras ex r ? m. 3) B delenit*um (e ? er.) B, delinitum PV 19 dicionji Bs, dicionis HorV, ditioni (t ex c) P3 subiaceret R 20 capitur (c in ras. ex s ? m. 2) B ex aspectu rerum quae sunt in usu hominum vel natura vel opere delectabiles. hanc philosophi rectissime sustulerunt. 7aiunt enim multo esse praeclarius et homine dignius caelum potius quam caelata intueri et hoc pulcherrimum opus intermicantibus astrorum luminibus tamquam floribus adornatum quam picta et ficta et gemmis distincta mirari. 8sed cum diserte ad contemptum terrestrium nos exhortati sunt et ad caeli spectaculum excitaverunt, tamen spectacula haec publica non contemnunt. 9itaque iis et delectantur et libenter intersunt: quae quoniam maxima sunt inritamenta vitiorum et ad corrumpendos animos potentissime valent, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. 10nam qui hominem quamvis ob merita damnatum in conspectu suo iugulari pro voluptate computat, conscientiam suam polluit, tam scilicet quam si homicidii quod fit occulte spectator et particeps fiat. 11hos tamen ludos vocant, in quibus humanus sanguis effunditur. adeo longe ab hominibus secessit humanitas, ut cum animas hominum inter- Sciant, ludere se opinentur, nocentiores iis omnibus quorum sanguinem voluptati habent. 12quaero nunc an possint pii et iusti homines esse qui constitutos sub ictu mortis ac misericordiam deprecantes non tantum patiuntur occidi, sed et flagitant feruntque ad mortem crudelia et inhumana suffragia nec EPITOME 8-13] c. 58,1. 13 – 558, 9] c. 58, 3 s. BBHPVJ 2 operae V rec**tissime (en er.) B 3 praeclarus V 4 c*elata (a er.) B pulcerrimum B 6 disserunt (se et u in ras. et nt 8. I. add. m. 2) B 7 contentum Bl, contemtum BzRY eiortati PV 8 celum V spectalum B, expectaculum V 9 iis R, his cett. et (ante delectantur) om. R inters*uut (r ? er.) B 10 a[d] JB1 12 nihil om. P 18 quamul'8* (a ? er.) B* 14 iugulari (alt. u et a in ras. et ri s. I. add. WI. 2) B volu*pta.te (m er.) B cõjputat B, om. H 15 quam si homicidii post occulte s. I. Bs 16 spectatur BAC, peccator R, expectator H tamton1 B* 17 humanum f-num ex -nam) V 18 animas (alt. a ex o vel u m. 3) B 19 ludere] videre Bl, corr. B3 iis R, his cett. 20 sanguine C m. 3) B quaero R, quare B, quaere H, quaere PV rpossint1 B9 ∗∗pii (In ? er., quod add. m. 2) B 21 esse (nt ? s. I. er., quod add. m. 2) B i.otu (e er.) B misericordia B 22 deprecantis RPV tantum] tam B vulneribus satiati nec cruore contenti. quin etiam percussos iacentesque repeti iubent et cadavera ictibus dissipari, ne quis illos simulata morte deludat. 13irascuntur etiam pugnantibus, nisi celeriter e duobus alter occisus est, et tamquam humanum sanguinem sitiant, oderunt moras. alios illis conpares dari poscunt recentiores, ut quam primum oculos suos satient. 14hac consuetudine inbuti humanitatem perdiderunt. itaque non parcunt etiam innocentibus, sed exercent in omnes quod in malorum trucidatione didicerunt. 15huius igitur publici homicidii socios et participes esse non convenit eos qui iustitiae viam tenere nituntur. non enim cum occidere deus vetat, latrocinari nos tantum prohibet, quod ne per leges quidem publicas licet, sed ea quoque ne fiant monet quae aput homines pro licitis habentur. 16ita neque militare iusto licebit, cuius militia est ipsa iustitia, neque vero accusare quemquam crimine capitali, quia nihil distat utrumne ferro an verbo potius occidas, quoniam occisio ipsa prohibetur. 17itaque in hoc dei praecepto nullam prorsus exceptionem fieri oportet, quin occidere hominem sit semper nefas, quem deus sacrosanctum animal esse voluit. 18ergo ne illut quidem concedi aliquis existimet, ut recens natos liceat oblidere, quae vel maxima. est inpietas: ad vitam enim deus inspirat animas, non ad mortem. EPITOME 11 – 20J c. 59, 5 vetus – inferre. 20-559, 15] c. 59, 5 nec infantem – exponere. BRHPV] 1 satiat P1 (corr. P3) V per***cussos (con ? er.; os ex is m. 3) B, percussus PJC 2 iacentisque Bl, corr. B* repe*ti (n er.) B cadaver* (a er.) B dispari H 3 illa.. simulata.. (duo s er.) B 4 horas minum H 5 satiant P1, corr. P9 oderunt (n ex a) V mo** (rt ? er., ras m. 3) B 6 poscunt (c ex s m. 1 F) B rec[en]tiores B* 7 haec BarR 8 sed] seque R exercentiw B1 omnis RPV 11 viam (m in ras. ex a ? m. 2) B 12 os V prohibe*t (a er.) B 13 mone*t (n er.) B 14 liceuit B1, corr. B7 eius Bl, corr. B* 15 iustitia] iustitia neque latronem interficere B crimene BI, corr. B1 16 iftapitali B* qua P1 (carr. P3) V 17 prohibetUf B1 ut itaque B in om. PV 18 pr[or]su[s] B* exceptionem (1 in ras. m. 3, alt. e ita ras. m. 2) B 19 sempiternefas P1 (it expttnx. P3) V quem] quod Bx, corr. B3 sacrosancto BI, corr. B1, sanctum PV 21 allidere (al m ras. ex ob ? m. 2) B maxima (alt. a ex e m. 3) B-- 19verum homines, ne quod sit facinus quo manus suas non polluant, rudibus adhuc et simplicibus animis abnegant lucem non a se datam. 20expectet vero aliquis ut alieno sanguini parcant qui non parcunt suo? sed hi sine ulla controversia scelerati et iniusti: quid illi quos falsa pietas cogit exponere? 21num possunt innocentes existimari qui viscera sua in praedam canibus obiciunt et quantum in ipsis est crudelius necant quam si strangulassent? 22quis dubitet quin impius sit qui alienae misericordiae locum tribuit? qui, etiamsi contingat ei quod voluit, ut alatur, addixit certe sanguinem suum vel ad servitutem vel ad lupanar. 23quae autem possint vel soleant accidere in utroque sexu per errorem, quis non intellegit, quis ignorat? quod vel unius Oedipodis declarat exemplum duplici scelere confusum. tam igitur nefarium est exponere quam necare. 24at enim parricidae facultatum angustias conqueruntur nec se pluribus liberis educandis sufficere posse praetendunt: quasi vero aut facultates in potestate sint possidentium aut non cottidie deus et ex divitibus pauperes et ex pauperibus divites faciat. 25quare si quis liberos ob pauperiem non poterit educare, satius est ut se ab uxoris congressione contineat quam sceleratis manibus dei opera corrumpat. 26ergo EPITOME 21-560, 3] c. 58, 4. BBHPVJ 1 verum om. B ne*** B jionj B3 polluantur Bl, corr. Bs 2 animabus H, quod etiam cod. Gothano et Begiomentano traditum probare videtur StnNius, Ueber die lat. Deel. und Coniug., pag. 10 adn., ' sed cf. animis VII 2, 1; de opif. 19, 2 abnegawt B2, adnegant P1, corr. Ps 4 parcant (post non), alt. a ex u m. 3, n exp. m. 2 B, portant V sua Bl, corr. m. al. hift B1 5 quOta, B7 6 num] non BH possint V existimari (r in ras. ex t ? m. 2) B viscera* sua* (duo s er.) B 7 negant Bx 8 stranguilent B, strangnilassent H qui] quinrel B2 9 quin (ame etiamsi) H etiamsi* (c er.) B, etiam se F04 conitingiat V 10 *ut V aididixit ex utuixit P1* sutrm B2 servitium B 12 per] vel per B errore C m. 2) B 13 vel om. B unus P1 (corr. P3) Y oedypi (ypi in ras. ex 6 litt. m. 2) B, ydipodis H duplici scelere]'dupliciscere V 14 nefagrium V 15 at] ait H conquaerunt B, conqu*eruntur (a. er.) H, conquiruntur V 16 plurimis B liber seducandis B libris V 17 aut om. B, ut V potestatem H possidendu V 18 codie V et om. HPV divitiis Bl (corr. B2) H 20 satis PV . ab ex ad V uxoribus V 21 operam H si homicidium facere nullo modo licet, nec interesse omnino conceditur, ne conscientiam perfundat ullus cruor, siquidem populo sanguis ille praestatur. 27in scaenis quoque nescio an sit corruptela vitiosior. nam et comicae fabulae de stupris virginum loquuntur aut amoribus meretricum, et quo magis sunt eloquentes qui flagitia illa finxerunt, eo magis sententiarum elegantia persuadent et facilius inhaerent audientium memoriae versus numerosi et ornati. 28item tragicae historiae subiciunt oculis parricidia et incesta regum malorum et coturnata scelera demonstrant. 29histrionum quoque inpudicissimi motus quid aliut nisi libidines et docent et instigant? quorum enervata corpora et in muliebrem incessum habitumque mollita inpudicas feminas inhonestis gestibus mentiuntur. 30quid de mimis loquar corruptelarum praeferentibus disciplinam, qui docent adulteria, dum fingunt, et simulacris erudiunt ad vera? quid iuvenes aut virgines faciant, cum haec et fieri sine pudore et spectari libenter ab omnibus cernunt? 31admonentur utique quid facere possint et inflammantur libidine, quae aspectu maxime concitatur, ac se quisque pro sexu in illis EPITOME 3-561, 4] c. 58, 5-7. AUCTORES § 27 – 35] cf. Minuc. Fel. c. 37,11 s. § 27-31] cf. Cyprian. ad Donat. c. 8. BBHPV] 2 ne] nec H conscientiam] conspiciam P1 (corr. PJ) V 3 populo] de populo R scaenis P, scenis edt. ex quoq. hoc quoq. (alt. q lin. del.) i. e. quoniam m. 1 ?, tum ras. quoq. restitutum, P 4 vitiosior (u in ras. ex d ? m. 3) B 5 locuntur R, locuuntur (exp. m. 3) P, loquutur sic V amatoribus BH 6 post flagitia 3 vel 4 litt er. P 7 persuadente (om. et) PV 8 tragyicai B2, traicae H 9 parricidl* B2, parriacrdia P* incasta R rerum B malarum (alt. a ex 0) B* coturnata C (nisi quod co*turnata, er. i vel t B) 10 demotrstrant B* hist*rionum (0 er.) B 11 qui P1 (corr. P3) V °nisi (e add. m. 1 ?, exp. m. 3) P 12 muliebri f-em Bl) B3, muliebre R, mulierbIrem Ps inceêsu* (m er.) B mollita B3 13 et inpudicas H **laaestibus ex caesaestibus ut vid. P1, **gaestibus P3, cestibus V quirdl P3 14 minis P1 fminris P3) V qui ex quo V 15 du in ras. ex et ut vid. B* simulatis edd. at vero H 16 quirdJ B3 virgines*** (aut ? er.) B faciunt Va;: 17 ab omnibus libenter H 18 lividine Bl, corr. B3 que B1, qui B3 19 concitarnJtur B1 imaginibus praefigurat probantque illa, dum rident, et adhaerentibus vitiis corruptiores ad cubicula revertuntur, nec pueri modo, quos praematuris vitiis imbui non oportet, sed etiam senes, . quos peccare iam non decet. 32circensium quoque ludorum ratio quid aliut habet nisi levitatem vanitatem insaniam? tanto namque impetu concitantur animi in furorem, quanto illic impetu curritur, ut iam plus spectaculi exhibeant qui spectandi gratia veniunt, cum exclamare et efferri et exsilire coeperint. 33vitanda ergo spectacula omnia, non solum ne quid vitiorum pectoribus insidat, quae sedata et pacifica esse debent, sed ne cuius nos voluptatis consuetudo deleniat et a deo atque a bonis operibus avertat. 34nam ludorum celebrationes deorum festa sunt, siquidem ob natales eorum vel templorum novorum dedicationes sunt constituti. 35et primitus quidem venationes, quae vocantur munera, Saturno sunt attributae, ludi autem scaenici Libero, circenses vero Neptuno. paulatim tamen et ceteris diis idem honos tribui coepit singulique ludi nominibus eorum consecrati sunt, sicut Sinnius Capito in libris spectaculorum docet. 36si quis igitur spectaculis interest ad quae EPITOME 4-12] c. 58, 8 s. 12-19] c. 58, 1 s. 19-562,2] c. 58, 9. AUCTORES 18 Sinnius Capito] cf. Hertzium, Sinnius Capito, pag. 18. 27. BRHPV] 1 palfigura.t sic V probantque (n in ras. ex 2 litt. m. 2) B illa* (m er.) B 2 corruptiones V 3 praematuriis Bar (alt. i er.) Y senes om. Y 4 docet Bl, corr. B2 post quoque s. I. et B2 7 uti amplius H expectaculi BV exhibent H, exibeant PV 8 veniant BI, corr. B3 exclamari BI, corr. 1P, ea clamare H eferri R, efferri P3 exilire R, exilere V 9 non solum ne] malum ne (ma in ras. m. 2, et ~. m. 3) B 10 insideat R, insidiat P; cf. pag. 562, 20 11 nec BarV post i cuius add. qua P3 deliniat H, delaeniat (corr. m. 3) P 12 boni**s (bu er.) B 13 temporum HPV nouorum] bonorum H 14 et imprimitus R quidem om. B venerationes H 15 quae] et quae cum Lipsio Saturn. I 5 Bitschelius, opusc. IV 638; cf. Epit. 58, 1 adtributae RHPV, attributa B, sic l*udi (a er.) H, laudi (a exp. et lin. del. m. 1 et 3) P 16 scenici B1 (corr. B2) HPl (corr. P3) V 17 ditfs B2, deis P item B1, corr. Bs 18 sinnius BHPV (quod propter errorem editorum Sisinnius scribentium moneo), om. R 19 ad quae] atque BRP1, corr. P3, adque HV XVIIII. Lad. i. 36 religionis gratia convenitur, discessit a dei cultu et ad deos se contulit, quorum natales et festa celebravit.